تاریخچه مدرسه البرز، نماد آموزش ایران از آمریکایی‌ها تا مدیریت ایرانی
تاریخچه مدرسه دبیرستان البرز؛ از تأسیس آمریکایی‌ها تا نماد آموزش در ایران
تاریخچه مدرسه البرز، نماد آموزش ایران، از تأسیس آمریکایی‌ها تا مدیریت ایرانی و ثبت آثار ملی
اگر تصور می‌کنید دوران تحصیل با مشکلات زیادی همراه است، سخت در اشتباهید. جالب است بدانید قبل از رایج شدن شیوه‌های آموزشی مدرن، خانواده‌ها فرزندان خود را به مکتب‌خانه می‌فرستادند تا خواندن و نوشتن بیاموزند. اما نکته غم‌انگیز این است که در آن زمان، تنبیه بدنی با چوب و فلک بخش جدایی‌ناپذیر آموزش در مکتب‌خانه‌های عهد قاجار بود؛ چرا که آموزش زبان و ادبیات فارسی به شیوه‌ای غیرعلمی، روند یادگیری را دشوار می‌کرد و کودکان به سختی مطالب را فرا می‌گرفتند. در چنین شرایطی، مدیران مکتب‌خانه‌ها به جای اصلاح روش‌های تربیتی، تصمیم به اعمال تنبیه‌های شدید گرفتند.
پس از آن، احساس نیاز به اصلاح و کاهش خشونت در فرآیند آموزش، منجر به اقدامات توسعه‌محور در اوایل دوران ناصرالدین شاه شد. در سال 1230، دارالفنون به همت امیرکبیر، صدراعظم شاه تأسیس شد. حدود ده سال بعد، کالج انگلیسی‌ها در اصفهان راه‌اندازی شد. بیست و چهار سال پس از تأسیس دارالفنون و در سال 1250، هیئتی از مبلغین مذهبی کاتولیک آمریکایی وارد ایران شدند. این هیئت، به ریاست جیمز باست، در ساختمان اتابک در خیابان لاله‌زار مستقر شد و فعالیت خود را آغاز کرد. دو سال بعد، تصمیم گرفتند دبستانی در نزدیکی دروازه قزوین تأسیس کنند؛ مدرسه‌ای که در سال 1252 آغاز به کار کرد و شاید در آن زمان کسی تصور نمی‌کرد که این مدرسه، پایه‌گذار یکی از نمادهای آموزشی کشور و قدیمی‌ترین مدرسه فعال، یعنی دبیرستان البرز کنونی باشد.
به مرور، تعداد دانش‌آموزان افزایش یافت. در سال 1264، و دوازده سال پس از شروع فعالیت مدرسه، گروهی به سرپرستی ساموئل جردن برای توسعه فعالیت‌های فرهنگی هیئت آمریکایی وارد تهران شدند. اولین اقدام این گروه، خرید زمین در خیابان قوام‌السلطنه (حوالی سی تیر کنونی) بود و کلنگ ساخت مدرسه جدید در همان سال زده شد، یعنی بیست و یک سال پیش از صدور فرمان مشروطیت. در آن زمان، مدرسه دارای 6 کلاس و حدود پنجاه دانش‌آموز بود و مدیریت آن بر عهده مستر وارد بود. با توسعه این مدرسه، دانش‌آموزان مسلمان نیز به جمع آن پیوستند و فعالیت آن رونق گرفت.
پس از 15 سال، هیئت آمریکایی اراضی بیرون دروازه یوسف‌آباد، نزدیکی چهارراه کالج، به مساحت 150 ذرع مربع خریداری کرد. این اراضی، به دست خواهر میرزا حسن خان مستوفی و شوهرش جلال‌الدوله، در بانک شاهی گرو گذاشته شده بود. در سال 1303 هجری شمسی، فردی به نام رولستون هزینه ساخت دبیرستان را تامین کرد و معمار سرشناس لهستانی‌الاصل روس، مارکوف، کار ساخت ساختمان را بر اساس معماری ایرانی و اسلامی در مدت یک سال به پایان رساند. این ساختمان، حیاط و باغ بزرگی دارد و از قدیمی‌ترین بخش‌های آن، ساختمان علوم است که به تالار «مک‌کورمیک» مشهور است. در همان سال، ساختمان مرکزی مدرسه ساخته شد که در آن زمان «رولستن» نام داشت و دارای نماهای متقارن، پنجره‌های تکراری و سبک خاص نمای شمالی و جنوبی با ایوان بلند بود. این نماها با هفت دهانه نورگیر، ستون‌های آجری و کاشی‌کاری‌های فیروزه‌ای تزیین شده بودند. ورودی مدرسه، با 9 پله در سطح بالاتر قرار داشت و دو برج در دو سوی ایوان، ورودی را مشخص می‌کردند. ازاره‌های سنگی، اطراف ساختمان را فرا گرفته بود و بیشتر مصالح به کار رفته، آجر بودند. کاشی‌کاری‌های فیروزه‌ای و ستون‌های سنگی، به زیبایی بنا افزوده بودند و کف فضاهای داخلی، سنگ‌فرش شده بود.
پس از اتمام ساخت این مدرسه، کلاس‌های آموزش متوسطه از محل قبلی در خیابان سی تیر به ساختمان جدید منتقل شدند و در سال 1308، این مدرسه به کالج آمریکایی‌های تهران تغییر نام داد. چهار سال بعد، در سال 1312، خانم هاری مور، از آمریکا وارد ایران شد و ساختمان دیگری در قسمت شرقی ساختمان مرکزی ساخت و آن را «ساختمان علوم» نامید.
در نهایت، در سال 1319، دولت ایران به دستور رضا شاه، کالج البرز را از مالکیت آمریکایی‌ها خریداری کرد و نام آن به دبیرستان البرز تغییر یافت. پس از این تاریخ، معلمان خارجی تدریجاً ایران را ترک کردند و مدیریت مدرسه به ایرانی‌ها سپرده شد. نخستین مدیر ایرانی پس از تصاحب این مدرسه، وحید تنکابنی بود. در سال 1320، علی‌محمد پرتوی صنیع‌الملک به ریاست دبیرستان منصوب شد و تا مرداد 1321 در این سمت باقی ماند. پس از او، حسن ذوقی و سپس دکتر
پس از انقلاب و کنار رفتن مجتهدی، دبیرستان البرز دچار افول شد. در سال 1364، دو ساختمان سفید و شبانه‌روزی و حیاط‌های آن‌ها جدا شده و از مجموعه اصلی جدا شدند. در دهه 1370، این مدرسه مجدداً اوج گرفت و مدیریت آن بر عهده باقر دزفولیان قرار گرفت، کسی که توانست دانش‌آموزان را در آزمون‌های سراسری، جشنواره‌ها و المپیادهای علمی به موفقیت‌های چشمگیری برساند.
در سال 1376، ساختمان مرکزی و ساختمان علوم، که در قسمت شرقی مدرسه قرار داشت، با شماره 2000 در فهرست آثار ملی ثبت شدند، این اقدام به همت حسین امینی‌پور، از فارغ‌التحصیلان البرز، انجام گرفت.
