سینماهای مشهد در آستانه حاشیه‌نشینی؛ راهکارهای نجات صنعت فیلم
سینماهای مشهد در آستانه حاشیه‌نشینی؛ دلایل خالی بودن سالن‌ها و راهکارهای نجات صنعت فیلم
وضعیت سینماهای مشهد در آستانه حاشیه‌نشینی؛ دلایل اقتصادی، رقابت با پلتفرم‌ها و راهکارهای نجات صنعت فیلم در این مقاله بررسی شده است.
آرتین توکلی | در خیابان‌های پرجنب‌وجوش مشهد، جایی که زائران با دل‌هایی پر از آرزو و امید برای زیارت قدم می‌زنند، سینما در گذشته‌ای نه چندان دور، نماد روشنایی در تاریکی‌های شب و تسکین‌دهنده‌ای برای دردهای بی‌شمار مردم بود. اما اکنون، این نماد روشنایی کم‌رنگ‌تر از همیشه شده و به رنگ غروب نزدیک می‌شود.
سینما؛ یادگاری از روزهای پرشور و هیجان‌انگیز
در گذشته، زمانی که فضای مجازی وجود نداشت، سینماها پر از تماشاگران مشتاق بودند. صدای خنده‌ها و گریه‌ها، حضور فعال و پویایی سالن‌ها را نشان می‌داد. اما اکنون وضعیت متفاوت شده است. تصور کنید در یک آخر هفته تابستانی، خانواده‌ای به یکی از سینماهای مشهد می‌روند، اما با صندلی‌های خالی و سالن‌های سوت و کور روبرو می‌شوند. حتی بدتر، تماشاگرانی که نه به فیلم‌های کمدی می‌خندند و نه فیلم‌های درام آنقدر جذاب هستند که توجه‌شان را جلب کند. این تصویر تلخ، واقعیتی است که نه تنها سینماهای مشهد، بلکه اغلب سینماهای کشور با آن مواجه هستند.
بازدید از چند سینما در میدان مشهد
در یک جمعه گرم و تابستانی پس از جنگ، سینما «اطلس مشهد» به طرز عجیبی خلوت‌تر از آنچه تصور می‌شد، دیده می‌شود. این سینما که باید مملو از تماشاگران باشد، حتی به اندازه‌ای پرجمعیت نیست که بتوان آن را شلوغ نامید. در حالی که هم‌اکنون دو فیلم مهم گیشه، یعنی «صددام» و «پیر پسر»، در سانس‌های اصلی از ساعت ۵ عصر تا ۸ شب و کمی پس از آن روی پرده هستند، اما سینما اطلس همچنان با کمبود تماشاگر روبرو است. وضعیت سینما «پارک بازار» حتی از این هم وخیم‌تر و خالی‌تر است.
در مقابل، سینما «آفریقا» نسبت به اطلس و پارک بازار وضعیت بهتری دارد، اما در مقایسه با تابستان گذشته، تعداد تماشاگران آن کاهش یافته است. سینما «هویزه»، یکی از مهم‌ترین پردیس‌های سینمایی مشهد و حتی کشور، در مقایسه با سایر سینماها، شرایط مطلوب‌تری دارد و در زمان‌های اوج حضور تماشاگران، مانند بعد از ظهرها و روزهای تعطیل، استقبال قابل توجهی مشاهده می‌شود.
با وجود پایان جنگ، فرا رسیدن محرم، و پایان امتحانات مدارس، انتظار می‌رفت که سینماها، به ویژه «هویزه»، رونق بیشتری پیدا کنند. اما بیشتر سالن‌ها، جز چند استثنا، همچنان خلوت و سوت و کور هستند و خبری از آن شور و شوق قدیمی، همهمه‌ها و شلوغی‌های جذاب سینما نیست. با این اوضاع، فیلم «پیر پسر» نسبت به دیگر آثار، بیشترین استقبال را داشته است.
خراسان رضوی به عنوان دومین مرکز مهم سینمای کشور شناخته می‌شود.
امیرحسین دبیرزاده، مدیر سینما «سیمرغ»، بر این باور است که استقبال از سینما در مشهد با توجه به وضعیت اجتماعی جامعه بسیار مطلوب است. او می‌گوید: «استان خراسان رضوی به عنوان قطب دوم سینمای کشور شناخته می‌شود. در مشهد، فروش فیلم‌ها نسبتاً خوب است و سینما جایگاه ویژه‌ای دارد. میزان استقبال در این شهر بالا است، و هرگونه کاهش در ارقام فروش، بیشتر ناشی از شرایط زمانی و نحوه اکران فیلم‌ها است. همچنین، هر زمان جشنواره فیلم فجر در مشهد برگزار شده، میزان استقبال بسیار بالا بوده است.»
سینما باید بر اساس جمعیت و تعداد مخاطبان فعال تنظیم شود.
سارا خسروی، مدیر سینما «اطلس»، بر این باور است که سینما در مشهد همواره با چالش‌های متعددی روبرو است. او کاهش نسبی تعداد تماشاگران در ماه‌های اخیر را نتیجه اتفاقات اجتماعی و هم‌زمانی ایام سوگواری می‌داند. خسروی تأکید می‌کند که تعداد سینماهای فعال در مشهد نسبت به جمعیت شهر و مخاطبان فعال، کافی است. اما وضعیت فعلی سینماها نیازمند بازنگری جدی در روش‌های جذب تماشاگر و تعامل مؤثرتر با فضای فرهنگی شهر است. او در ادامه اشاره می‌کند که در گذشته فیلم‌های کمدی و خانوادگی بیشتر مورد استقبال قرار می‌گرفت، اما اخیراً فیلم‌هایی با موضوعات اجتماعی نیز با استقبال خوبی مواجه شده‌اند. با این حال، میزان موفقیت این آثار به تبلیغات و نحوه معرفی آنها نیز بستگی دارد.
جیب‌های خالی، سینماهای خالی فقر مالی، سالن‌های سینما خالی کمبود پول، خالی بودن سالن‌های نمایش فقر اقتصادی، سینماها را خالی کرده است
خلوتی سینماها، چه در مشهد، چه در پایتخت و یا دیگر شهرهای ایران، دلایل متعددی دارد که یکی از مهم‌ترین آنها وضعیت اقتصادی است. افزایش هزینه بلیت سینما، بسیاری از خانواده‌ها را وادار به اولویت‌بندی هزینه‌ها کرده است. در وضعیتی که نیازهای اولیه مانند خوراک و مسکن در اولویت قرار دارند، تفریحات غیرضروری مانند تماشای فیلم کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند. کاهش قدرت خرید مردم، به‌ویژه در طبقات متوسط و پایین، باعث شده است که سینماهای سنتی جای خود را به گزینه‌های ارزان‌تر مانند پلتفرم‌های آنلاین بدهند. در نتیجه، وضعیت اقتصادی منجر به کاهش حضور مردم در سینماها و افزایش خالی بودن آنها شده است.
بحران اقتصادی؛ سینما دیگر تنها یک سرگرمی نیست
با توجه به رویدادهای اجتماعی هفته‌های اخیر، به ویژه جنگ، نمی‌توان تاثیر این وقایع را نادیده گرفت. محمد مداح‌حسینی، منتقد و کارشناس سینما، در این باره اظهار داشت: «به نظر من، بسیاری از مسائل روزمره جامعه ایران ریشه در مشکلات اقتصادی دارد. یکی از دلایل کاهش حضور در سینما، چه در مشهد و چه در سطح کشور، همین موضوع است.»
وی افزود: «در حال حاضر، اگر یک خانواده چهار نفره بخواهند به سینما بروند، باید حداقل یک میلیون تومان برای بلیت و مخارج مربوط به تماشا هزینه کنند. در چنین شرایط اقتصادی، خانواده‌ها چند بار در ماه توانایی پرداخت این هزینه‌ها را دارند؟ کیفیت فیلم‌ها نیز در این وضعیت نقش دارد. با توجه به هزینه‌های بالای تولید فیلم، سازندگان مجبورند از قالب‌های رایج و آزمون‌پس‌داده استفاده کنند تا مطمئن شوند سرمایه‌شان بازمی‌گردد.»
آیا تنها عامل خالی بودن سینماها اقتصاد است؟
مردم نظرات متفاوتی درباره تأثیر اقتصاد بر سینما دارند. یکی از جوانان مشهدی علت کم‌رمق بودن سینماهای این شهر نسبت به گذشته را این‌گونه توضیح می‌دهد: «وقتی یوتیوب و اینستاگرام وجود دارد، مردم کمتر به سینما می‌روند». فرد دیگری می‌گوید: «ترجیح می‌دهم در خانه‌ام، یک فیلم از نولان ببینم تا اینکه بروم سینما و پولم را هدر دهم».
پدر خانواده چهار نفره، وضعیت سینماهای کم‌جنب و جوش مشهد را این‌گونه توصیف می‌کند: «سینما دیگر مانند سابق نیست که مردم برای دیدن یک فیلم صف بکشند. با وضعیت اقتصادی فعلی، نهایتاً هر چند ماه یک‌بار می‌توانیم به سینما برویم، آن هم در روزهای سه‌شنبه که قیمت بلیط نصف است. چندی پیش، جنگ هم به این مشکلات اضافه شد و اوضاع را بدتر کرد». در گفتگوهایی که با مردم درباره وضعیت سینماهای مشهد داشتم، برخی معتقد بودند که وضعیت سینماها عادی است، اما بیشتر نظرات نشان می‌داد که سینماها خالی هستند و این موضوع مستقیماً به وضعیت اقتصادی خانواده‌ها مربوط می‌شود.
نقش نادیده‌گرفته‌شده زائران در میزان فروش سینماها
مشهد با داشتن ده پردیس سینمایی و تعداد قابل‌توجهی سالن، اغلب با کیفیت مطلوب، توانسته نیازهای مخاطبان خود را برآورده سازد. علیرغم چالش‌ها و کاهش نسبی تعداد تماشاگران، بر اساس آمارهای سامانه سمفا، سینماهای این شهر همچنان نقش قابل‌توجهی در فروش و گردش مالی سینمای کشور ایفا می‌کنند. حتی برخی از سالن‌های معتبر مشهد توانسته‌اند با سینماهای تهران رقابت کنند.
از سوی دیگر، سینما در مشهد با توجه به جایگاه مذهبی شهر و حضور مستمر زائران، می‌تواند به عنوان پلی میان هنر، اجتماع و ارزش‌های فرهنگی عمل کند. مسافران، به‌ویژه در ایام خاص، نقش مهمی در رونق فروش سینما دارند. مدیر سینما «اطلس» معتقد است این ظرفیت بالایی است که در صورت برنامه‌ریزی مناسب، می‌تواند بهره‌برداری بیشتری داشته باشد. وی افزود در شرایطی که سینماها کمتر برای جذب زائران برنامه‌ریزی می‌کنند و به این فرصت توجه نشان نمی‌دهند، سالن‌ها همچنان سرد و خالی باقی خواهند ماند.
محمد مدد حسینی، مدیر انجمن سینمای جوان، با اشاره به کیفیت بالای سینماهای مشهد نسبت به دیگر شهرستان‌ها، اظهار داشت: «متأسفانه توجه کافی به پتانسیل حضور پرشور زائران در مشهد نمی‌شود. شاید دلیل آن این است که زائران بیشتر برای زیارت می‌آیند و زمان کافی برای تماشای فیلم ندارند. در حالی که اگر سینما در حوزه گردشگری مذهبی جای گیرد، هم به نفع زائران، هم به نفع سینماداران و هم به نفع سینمای کشور است.»
سمبه سینما دیگر قدرت سابق را ندارد.
بسیاری از افرادی که با آنها صحبت کردم معتقد بودند بیشتر فیلم‌هایی که در سینماها نمایش داده می‌شوند، ارزش تماشای ندارند و تماشاگران نباید وقت و هزینه خود را صرف آن کنند. رقابت فیلم‌های روی پرده با آثار منتشر شده در پلتفرم‌های آنلاین و فیلم‌های خارجی قابل دسترسی، یکی دیگر از دلایل مهم است که سینما را به حاشیه رانده است. سینما باید تجربه‌ای خاص و جذاب‌تر نسبت به گذشته ارائه دهد، اما از دوران اوج خود فاصله گرفته و در برابر رقبا چندان قدرتمند ظاهر نمی‌شود.
نسل Z نیز به سمت سینما روی می‌آورد، در صورتی که تحولات و تغییرات در صنعت سینما رخ دهد.
مدیران سینماهای اطلس و سیمرغ نیز این موضوع را مطرح کرده‌اند. یکی از راهکارهای مؤثر برای بهبود وضعیت سینماها، افزودن برنامه‌های جانبی است، مانند پخش مسابقات ورزشی مهم، به‌ویژه بازی‌های فوتبال، و فراهم‌کردن فرصت اکران فیلم‌های خارجی تا پاسخگوی سلیقه‌های متنوع مخاطبان باشند.
این سینماداران معتقدند چنین اقداماتی نه تنها در جذب مخاطب جدید، به‌ویژه نسل Z، مؤثر است، بلکه موجب بازگشت تدریجی مخاطبان قدیمی و وفادار می‌شود که به دلیل یکنواختی محتوا و وضعیت اقتصادی، از سینما فاصله گرفته‌اند. یک نوجوان 16 ساله از مشهد نیز این راهکارها را تأیید می‌کند. او که برای تماشای فیلمی کمدی (و به قول خودش «آشغال») به سینما مهر کوهسنگی رفته، از خلوت سالن نسبت به آخرین بار که به سینما رفته بود، تعجب کرده است. این نوجوان همچنین تجربه تماشای یک فیلم خارجی و محبوب در سینما را داشته است، فیلمی که مخاطبان زیادی را جذب کرده بود. به گفته او، برگزاری اکران یک اثر خارجی محبوب در یکی از سینماهای سطح شهر، بیشتر از حالت معمول مورد استقبال هم‌سن و سالانش قرار گرفته است.
ما به تغییر، خلاقیت و توسعه نیازمندیم.
در مجموع، ارائه بسته‌های فرهنگی متنوع، ارائه تخفیف‌های مناسبتی، نمایش فیلم‌های خارجی، پخش مسابقات فوتبال در سینماها، ارتقای کیفیت فیلم‌ها، برگزاری جشنواره‌ها و نشست‌های مفید، توسعه زیرساخت‌ها و امکانات سینماها، و توجه بیشتر رسانه‌های محلی و مسئولان به حوزه فرهنگ و سینما در این شهر؛ شاید حتی سپری شدن روزهای بیشتری از جنگ و تابستان، بتواند به احیای دوباره سینما در مشهد کمک کند. اما سوالی که همواره در ذهن ما شکل می‌گیرد این است که آیا سینما می‌تواند بار دیگر به قلب فرهنگی مشهد (و در سطحی وسیع‌تر، کشور) تبدیل شود؟ این پرسش بیش از هر چیز نیازمند اقداماتی فراتر از وعده‌ها و برنامه‌های بی‌ثمر است.
