رپ فارسی در دل مردم، بدون مجوز و محدودیت‌های رسمی؛ کنسرت آنلاین «شایع» نماد تغییر نسل و زبان جدید جامعه

کنسرت آنلاین اخیر «شایع» در یوتیوب با بیش از صد هزار بازدید در سه روز نخست، نشانگر حقیقتی است که دیگر نمی‌توان نادیده‌اش گرفت: رپ فارسی حالا زبان نسل جوان شده است که برای دیده شدن، نیاز به اجازه دیگران ندارد. این نوع موسیقی، حتی در فضای مجازی و بدون حضور فیزیکی مخاطب، توانسته است ده‌ها هزار نفر را دور خود جمع کند و ثابت کند که دیگر نیازی به صحنه‌های رسمی برای رساندن پیام خود به مردم نیست.

از سال‌ها پیش، صدایی از زیرزمین بلند می‌شد. صدایی جوان، بی‌پرواتر، و ناآشنا برای گوش‌هایی که هنوز به سازهای ایرانی و موسیقی کلاسیک عادت کرده بودند. آن صدا قصد داشت خودش را بیان کند، خودش را بخواند و خودش را بسازد. نامش را گذاشتند «رپ»، اما در واقع، صدای نسلی بود که دیگر در هیچ قالبی نمی‌گنجید.

در آن زمان، میکروفن‌ها ساده بودند و استودیوها تنها یک اتاق تاریک. اما هر بیت، هر ضرب و فریاد، تکه‌ای از واقعیت زندگی روزمره بود؛ از خیابان، ترافیک، خشم و عشق، تا تنهایی. این موسیقی، از دل زندگی بیرون می‌آمد؛ از تاکسی‌ها، کوچه‌ها، و گوشی‌هایی که ترک‌های موسیقی‌اش با وای‌فای دزدیده شده پخش می‌شد. هیچ مجوزی نداشت، اما میلیون‌ها شنونده داشت.

اکنون، بیست سال بعد، همان ویژگی‌ها باقی مانده است، اما بستر تغییر کرده است. کنسرت آنلاین «شایع» نمونه‌ای تازه از همان استقلال قدیمی است؛ بدون نیاز به سالن، بلیت، یا مجوز، فقط یک دوربین، یک میکروفن و ده‌ها هزار مخاطب در سراسر جهان که از طریق کامپیوتر یا گوشی خود گوش می‌دهند. یوتیوب، اینستاگرام و اسپاتیفای، صحنه‌های جدید این نسل هستند؛ صحنه‌هایی که دسترسی آسان‌تر و گاهی پرمخاطب‌تر از فضاهای رسمی دارند.

سال‌ها گذشت و همان صداها بزرگ شدند و به چهره تبدیل شدند. رپرها روی صحنه‌های تئاتر ظاهر شدند، در قاب تلویزیون دیده شدند و در فیلم‌ها نقش‌آفرینی کردند. هر بار کمی از زیرزمین بیرون آمدند و مجدداً به حاشیه رانده شدند. گویی نهادهای رسمی هنوز نمی‌دانند چگونه با این حجم از واقعیت برخورد کنند؛ گویی در اتاق‌های تصمیم‌گیری هنوز در جست‌وجوی واژه‌ای هستند تا این موسیقی را توصیف کند؛ واژه‌ای که هم «قابل دفاع» باشد و هم «قابل شنیدن».

اما فضای مجازی، بازی را تغییر داد. کنسرت‌های آنلاین نشان دادند که رپرها دیگر نیاز ندارند برای رسیدن به مخاطب، مجوزهای رسمی را دریافت کنند. آن‌ها می‌توانند از خانه یا استودیوی کوچک خود، صدای خود را به میلیون‌ها نفر برسانند. این تحول، تنها محدود به موسیقی رپ نیست، بلکه نشان‌دهنده تغییر عمیق‌تر در رابطه هنرمند و مخاطب است؛ رابطه‌ای که دیگر نیاز به واسطه ندارد.

من شاید مخاطب اصلی این موسیقی نباشم، مانند بسیاری دیگر که با آن راحت نیستند، اما نمی‌توان نادیده گرفت که رپ امروز در ایران دست‌کم حدود بیست میلیون مخاطب فعال دارد. نسل «زد»، که بخش عمده کاربران پلتفرم‌های آنلاین را تشکیل می‌دهد، جمعیتی بیش از دوازده میلیون نفر است؛ نسلی که اکثراً با یوتیوب، اسپاتیفای و شبکه‌های اجتماعی بزرگ شده و رپ را جزئی از هویت فرهنگی خود می‌داند.

اگر این گروه را با نسل‌های پیشین، از دهه هفتادی‌هایی که اولین شنوندگان رپ فارسی بودند، تا دهه شصتی‌هایی که هنوز نام برخی رپرها را به خاطر دارند، جمع کنیم، تعداد مخاطبان این موسیقی به حدود بیست میلیون نفر می‌رسد. این رقم، نه اغراق است و نه تصادفی؛ بلکه نتیجه ترکیب جمعیت فعال دیجیتال، آمار شنیداری پلتفرم‌ها و تأثیر رپ در زندگی روزمره میلیون‌ها ایرانی است؛ مخاطبانی که منتظر مجوز نمی‌مانند و راه خودشان را پیدا می‌کنند. نسلی که خودش منتشر می‌کند، خودش تبلیغ می‌کند، خودش روی صحنه می‌رود، حتی اگر صحنه‌ای رسمی در کار نباشد. نزدیک به صد هزار بازدید در سه روز برای یک کنسرت آنلاین، رقمی است که نمی‌توان نادیده گرفت.

با این حال، جریان موسیقی رپ مانند هر هنر دیگر، کامل و بی‌نقص نیست. گاهی سطحی، گاهی خشن و گاهی شعارزده می‌شود. اما وقتی آن را نپذیریم، دیگر نمی‌توانیم نقدشان کنیم. در نبود حضور رسمی، تشخیص صحیح و نادرست دشوار می‌شود و میدان برای صداهای بی‌مسئولیت‌تر بازتر می‌گردد. انکار، نه تنها ضعف‌ها را برطرف نمی‌کند، بلکه آن‌ها را بیشتر می‌کند.

یک فرصت در حال از بین رفتن است.

این متن را بازنویسی می‌کنم:

فرصتی است برای گفتگو و درک زبانی نوین. رپ می‌توانست پلی باشد میان نسل‌ها، اما هر چه زمان می‌گذرد، فاصله میان آن‌ها بیشتر می‌شود. کنسرت‌های آنلاین مانند شایع نشان می‌دهند که این نوع موسیقی اکنون در دل مردم جای دارد، حتی اگر در ادارات و نهادهای رسمی هنوز بسته باقی مانده باشد. فضای مجازی هم فرصت است و هم تهدید، بستگی دارد چگونه به آن نگاه کنیم. شاید مجوز هنوز صادر نشده باشد، اما حضور رپ در دل مردم، در خیابان‌ها و در فضای مجازی، از دل‌های منتظر زبانی تازه، نشان می‌دهد که این سبک موسیقی رسما پذیرفته شده است. حالا دیگر سوال این نیست که چرا رپ مجوز ندارد، بلکه سوال واقعی این است که چرا باید برای شنیدن نظر مردم، از مردم اجازه بگیریم؟