چرا موسیقی تلفیقی ایران در گذر زمان فراموش شد؟
نوای خاموش: چرا موسیقی تلفیقی ایران در گذر زمان از استقبال تا فراموشی فاصله گرفت؟
تحلیل دلایل کاهش استقبال و فراموشی موسیقی تلفیقی ایران در گذر زمان، از تغییرات گروه‌ها تا تأثیرات اقتصادی و سلیقه مخاطبان
در هفته گذشته، گفت‌وگوی بهزاد عمرانی، خواننده و بنیان‌گذار گروه بُمرانی، با امیرحسین قیاسی در برنامه «پامپ» مجدداً نام بُمرانی و خاطرات آن دوران پرشور موسیقی تلفیقی ایران را زنده کرد؛ دوره‌ای که گروه‌هایی مانند پالت، دنگ‌شو و بُمرانی با سازها و صدایی متفاوت، تحولی نو در موسیقی ایران ایجاد کردند.
اکنون بیش از ده سال از آن زمان سپری شده و بسیاری از این گروه‌ها یا فعالیت‌های خود را متوقف کرده‌اند یا در حاشیه قرار گرفته‌اند. این پرسش مطرح می‌شود که چرا موسیقی ایران، که در گذشته چنین تجربه‌هایی را استقبال می‌کرد، امروز نسبت به آنها بی‌توجه شده است؟ در اوایل دهه ۹۰ و حتی قبل‌تر، موسیقی تلفیقی در ایران موج تازه‌ای داشت؛ تلفیقی که در آن موسیقی سنتی و اقوام ایرانی با سازها، ریتم‌ها و نگرش‌های مدرن ترکیب می‌شد.
دنگ‌شو از سال ۱۳۸۳ شکل گرفت، سبک خود را «موسیقی تلفیقی» نامید و با استفاده از سازهایی مانند پیانو، ساکسفون و تنبک، اثری نو ارائه داد. پالت نیز از حدود سال ۱۳۸۸ یا نزدیک به آن فعالیت خود را آغاز کرد و با انتشار آلبوم «آقای بنفش»، توجه زیادی را جلب کرد. بُمرانی نیز از سال‌های ۸-۱۳۸۷ فعالیتش را در کافه‌ها و فضاهای آزاد شروع کرد و سبکی خاص داشت که علاوه بر تلفیق، از جز و بلوز نیز بهره می‌برد.
تمامی این گروه‌ها در فضایی پاپ‌محور، کاری نو انجام می‌دادند؛ آنها به سازها، فضاسازی، شعر و ترانه‌ای که شنیدنی باشد، اهمیت می‌دادند و مخاطبی را هدف قرار می‌دادند که خواهان «چیزی متفاوت» است. اما اکنون، اگر نگوییم کاملاً از بین رفته‌اند، تعدادشان بسیار کم شده و یا دیگر اثری از آنها به گوش نمی‌رسد. دلیل این تغییر چه می‌تواند باشد؟
تغییر در ترکیب اعضا و کاهش انسجام در گروه
در مصاحبه‌ای که امید نعمتی، خواننده اصلی گروه پالت، انجام داده است، اشاره شده که تا سال ۹۶ تمامی فعالیت‌های موسیقیایی‌اش را در کنار گروه پالت انجام می‌داد، اما پس از آن راه مستقل را نیز در پیش گرفت. همچنین خبر رسید که در سال ۹۷، دو عضو کلیدی گروه، روزبه اسفندارمز و داریوش آذر، از گروه جدا شدند. چنین تغییرات ساختاری در گروه‌های کوچک و تلفیقی می‌تواند آسیب‌زا باشد؛ چرا که هماهنگی هنری، هویت مشترک و فضای کاری گروهی همگی نیازمند ثبات هستند. در مورد گروه دنگ‌شو نیز مسائل مربوط به جدایی خوانندگان، تغییر اعضا و چالش‌های رسانه‌ای مطرح شده است. زمانی که گروه مجبور است پیوسته ساختار داخلی‌اش را تغییر دهد، تمرکز بر تولید آثار جدید و استمرار فعالیت‌ها کاهش می‌یابد.
فشارهای اقتصادی، محدودیت‌های بازار و مخاطبین
در گفتگوهای اعضای پالت آمده است که «حداقل درآمد روزانه از اجرای خیابانی» کسب می‌شود، که نشان می‌دهد در شرایط سخت رسمی، گروه‌ها مجبور به فعالیت‌های جانبی می‌شوند یا حتی شاهد مهاجرت نوازندگان هستیم. از سوی دیگر، در مصاحبه‌های اعضای دنگ‌شو تأکید شده است که «هدفشان تجارت نیست» و «از ترانه‌های اصیل ایرانی بهره می‌برند»، که نشان می‌دهد اولویت آنها هنر است نه بازار سریع. زمانی که بازار موسیقی به سمت فرم‌های پرطرفدار و کم‌ریسک‌تر گرایش پیدا می‌کند، گروه‌هایی که سبک متفاوتی را دنبال می‌کنند ممکن است از صحنه کنار گذاشته شوند.
تحول در سلیقه و ترجیحات مخاطبان در بستر فضای دیجیتال
در گذشته، گروه‌های تلفیقی در زمانی شکل گرفتند که انتشار آلبوم، برگزاری کنسرت، رسانه‌های تخصصی و فضای نسلی متفاوتی وجود داشت. اما در حال حاضر، فضای دیجیتال، استریمینگ، سرعت بالای تولید و مصرف موسیقی، روند را تغییر داده است. گروه‌هایی که تمرکز بر کیفیت، لحظه‌های خاص و ساختارهای زمانی بلندتر دارند، ممکن است نتوانند با این تغییرات همگام شوند. به عنوان نمونه، امید نعمتی در سال ۱۳۹۷ اظهار داشت که «وسواس در تولید آلبوم» یکی از دلایل کاهش فعالیت گروه پالت بوده است، که نشان می‌دهد فرآیند تولید موسیقی در زمان حال، طولانی‌تر و پیچیده‌تر شده است.
محدودیت‌های حوزه ژانرهای تلفیقی در ساختار موسیقی ایران
تلفیق به معنای ترکیب عناصر متفاوت، تجربه‌گرایی و در برخی موارد تمرکز بر مخاطب خاص است. در ایران، زمانی که بازار موسیقی عمدتاً به سمت پاپ و آثار آسان‌شنید و قابل مصرف سوق پیدا می‌کند، گروه‌های تلفیقی ممکن است جایگاه مشخصی نداشته باشند. در مصاحبه‌ای با گروه دنگ‌شو آمده است: «ما در حال حاضر نزدیک به سه آلبوم داریم، اما یکی از مشکلات اصلی ما کم‌توجهی به استفاده از صداسازی ایرانی است که در نتیجه، کیفیت آثارمان کاهش یافته است.»
این گروه‌ها از همان ابتدا به این نکته اذعان دارند که فضای ژانر تلفیقی محدود است و حفظ کیفیت کار دشوار. با این حال، باید گفت که گروه‌هایی مانند پالت، دنگ‌شو و بمرانی تجربه‌های ارزشمندی ارائه داده‌اند؛ آنها نشان دادند که موسیقی تلفیقی در ایران قابلیت حضور و مخاطب دارد و می‌توان با حفظ اصالت و خلاقیت، آثار ماندگاری تولید کرد. اما برای پایداری این گروه‌ها نیازمند شرایطی است که شامل ثبات اعضا، وضعیت اقتصادی مناسب، تطابق با فضای تولید و توزیع موسیقی امروز، و شاید هم تطابق با نیازهای بازار بدون از دست دادن هویت است.
در مورد بمرانی، اگرچه کمتر در رسانه‌ها دیده شده‌اند، اما بر اساس گزارش‌ها هنوز فعال هستند و اجرا دارند. شاید داستان آنها متفاوت باشد؛ یعنی نه کاملاً کنار رفته‌اند، بلکه کمتر در دید عموم قرار می‌گیرند و در صدر توجه قرار ندارند.
