تأثیر مد و تحولات اجتماعی بر هویت و آزادی زنان در عصر نوین

در هنگام قدم زدن در خیابان، به پای افراد دیگر نگاه کنید. منظور از پا، دقیقا از مچ به پایین است. دقت کنید که کفش‌هایی که دیگران می‌پوشند، چه نوع است و چه رنگ و فرم دارد. کفش یکی از عناصر مهم در شناخت شخصیت افراد محسوب می‌شود. این نظر را من مطرح نمی‌کنم؛ بلکه کریستین کرندال، روانشناس و کارشناس مد، هرچند به طور مستقیم، به تاثیر کفش در نشان دادن شخصیت اشاره کرده است.

او در جایی نوشته است: «همان‌طور که آرایش مو و لباس می‌تواند بخشی از شخصیت افراد را نشان دهد، نباید از کفش‌ها غافل شد.» علاوه بر این، روانشناسان حوزه مد نظریاتی دارند که بر پایه مطالعات آن‌ها استوار است. قیمت، رنگ و شکل کفشی که بر پای افراد می‌بینید، می‌تواند بخشی از ویژگی‌های شخصیتی آن‌ها را نمایان کند.

هر فرد، علاوه بر پیروی از مد روز یا فست فشن که عمر کوتاهی دارد و در میان عموم محبوب است، سبک خاص خود را دارد که بر اساس سلیقه شخصی شکل گرفته است. این سبک معمولاً از نگرش، تفکر، جایگاه اجتماعی و حرفه فرد سرچشمه می‌گیرد. افراد، با توجه به بستر فرهنگی، محیط کوچک اطرافشان (مانند محله یا محل کار) و جایگاهی که برای خود ساخته‌اند، سلیقه‌های متفاوتی دارند. در بسیاری موارد، سلیقه شخصی بر انتخاب‌های مد روز تاثیرگذار است.

اما امروزه این قاعده با یک هم‌پیوستگی عمیق‌تر شده است. رسانه‌های مجازی، همان‌قدر که بر تفکر، سلیقه و سبک زندگی مردم تاثیر دارند، روندهای مد را نیز به آن‌ها تحمیل می‌کنند. فراگیری مد در رسانه‌های مجازی، چیزی نیست که بتوان آن را نادیده گرفت یا از آن عبور کرد، حتی اگر تمایلی به دنبال کردن آن نداشته باشید، وسوسه‌انگیزی آن نمی‌گذارد از زیر بار آن راحت شوید.

در نتیجه، بسیاری از افراد، چه آگاهانه و چه ناخودآگاه، تحت تاثیر پیوسته مدهای روز در فضای مجازی قرار می‌گیرند و در نهایت از آن پیروی می‌کنند. این پیروی، برای کسب مقبولیت در جامعه ضروری است. در واقع، رسانه‌های امروز با شکل‌دهی به ذهن و سلیقه شما، این روند را تسهیل می‌کنند.

فرض کنید در یک گوشه جهان، یک طراح تصمیم می‌گیرد روسری‌های کوچک را برای زیبایی در کالکشن خود بگنجاند؛ در این صورت، در دو قاره دیگر، مردم نیز باید مطابق این مدل‌ها، از روسری‌های کوچک استفاده کنند. این باید، اما، نه به خواست خود طراح بلکه نتیجه استراتژی صنعت مد است، صنعتی که همانند سایر صنایع، بر پایه پول و سود ساخته شده است و از هر فرصتی برای افزایش درآمد بهره می‌برد. بنابراین، کارخانه‌های بزرگ و خیاط‌خانه‌های کوچک، همگی به تولید مینی اسکارف روی می‌آورند.

شخصی‌سازی بر اساس هویت در دل روندهای مد

در این همکاری جمعی با صنعت مد، گروه دیگری نیز وجود دارد که نوع مواجهه آن‌ها با روندهای سریع مد متفاوت است. این افراد به دلیل علاقه‌مندی به مدهای روز و تلاش برای هم‌راستا شدن با هر آن‌چه مد می‌شود، در کنار گروه اول قرار می‌گیرند؛ اما در نهایت تفاوتی میان این دو گروه وجود دارد. تفاوت در دنیای فکری و نگرش گروه دوم نهفته است.

این گروه که با شور و اشتیاق به سمت مدهای روز گرایش دارند و از آن‌ها پیروی می‌کنند، همواره سعی در نشان دادن سلیقه و تفکر شخصی خود دارند. آن‌ها مد را به ابزاری برای شخصی‌سازی هویت و بیان فردیت تبدیل می‌کنند. لباس‌ها، کفش‌ها و حتی آرایش مو و صورتشان، به عنوان نمادهایی برای تعریف شخصیت فردی‌شان مورد استفاده قرار می‌گیرند. این وضعیت، نقطه عطفی در تاریخ صنعت مد و مصرف‌کنندگان است، چیزی که بسیاری از طراحان بزرگ نیز بر آن تأکید کرده‌اند.

طراحان برجسته، سلطه خود را بر دنیای مد تحمیل کنید.

مارک جیکوبز، طراح برند لوئیس ویتون، جمله معروفی دارد که می‌گوید: «برای من، نوع لباس پوشیدن نشانگر درون من است. رازهای زیادی در پشت سبک لباس و شخصیت شما نهفته است.» بسیاری دیگر از طراحان، مانند ریچل زویی، استایلیست و طراح مد مشهور هالیوود، نظرات مشابهی دارند:

«سبک و استایل لباس شما اولین چیزی است که دیگران را درباره شما آگاه می‌کند، پیش از آنکه خودتان بخواهید خودتان را معرفی کنید.» اگرچه این گفته‌ها از زبان بزرگان مد کمی عجیب به نظر می‌رسند، اما بسیاری از طراحان، از کوکو شانل گرفته تا جیامباتیستا والی، بر این باورند که مد، عاملی برای رضایت‌بخشی و ارتقاء کیفیت زندگی است. آن‌ها معتقدند که هر فرد باید در انتخاب لباس‌هایش حساس باشد و مد را به ابزاری برای نمایش شخصیت خود تبدیل کند، نه اسارتی در آن.

کوکو شانل یکی از پیشگامان تحول در دنیای مد است.

برخی از روندهای مد روز فراتر از مرزهای این مفهوم حرکت می‌کنند. این روندها عمدتاً بر اساس تفکر و شناخت نیازهای جامعه و تحولات ناشی از رویدادهای بزرگ اجتماعی، سیاسی و اقتصادی شکل می‌گیرند و به جامعه عرضه می‌شوند. این نوع مدها نه تنها بر دسته اول تاثیر می‌گذارند، بلکه مستقیماً بر دسته دوم نیز اثرگذارند. در نتیجه، این روندها دیگر صرفاً در دسته مدهای سریع جای نمی‌گیرند، بلکه جریان‌ساز هستند و نقش مهمی در شکل‌گیری سبک‌های جدید ایفا می‌کنند.

در تاریخ، نمونه‌های فراوانی از این نوع مد وجود دارد. یکی از برجسته‌ترین نمونه‌ها، کوکو شانل است که تحولاتی در دنیای لباس زنانه ایجاد کرد. او برای اولین بار دامن کوتاه و کت یقه گرد با دکمه‌های طلایی را به زنان پیشنهاد داد. در سال 1925، زمانی که شانل این طراحی را معرفی کرد، زنان هنوز دامن‌های کوتاه نمی‌پوشیدند و کت‌های بدون یقه مرسوم نبودند. او با پوشیدن کت و دامن فاستونی خود، انقلابی در استایل زنان آن زمان به راه انداخت. علاوه بر شانل، در طول دهه‌های مختلف، دنیای مد بارها تحت تأثیر اقدامات جسورانه قرار گرفته و تغییرات بزرگی در سبک پوشش مردان و زنان در سراسر جهان ایجاد کرده است.

مد به عنوان نمادی از اعتراض و خواسته‌نویسی زنان

دوران تحولات در حوزه پوشش هنوز به پایان نرسیده است. شاید تاثیرگذاری این تغییرات در جهان امروز، با دوران کوکو شانل و انقلاب‌های مد آن زمان مقایسه نشود، اما با نگاهی مجدد به پوشش فردی خود در دهه‌های گذشته، به وضوح می‌توان تحولات عظیمی را دید که ما را همراه کرده‌اند. یکی از این تحولات انقلابی، تغییر در سبک لباس زنان است که از گذشته‌های دور در سراسر جهان رخ داده است.

این انقلاب در ادامه روند تمامی تغییرات در تاریخ مد و لباس جهان شکل گرفت. اولین موجی که زنان را به پوششی هم‌سو با سبک مردانه دعوت کرد، به اواخر دهه ۱۹۹۰ بازمی‌گردد؛ زمانی که مد در اختیار جنبش‌های زنان قرار گرفت که به سرعت در سراسر جهان گسترش یافتند. در آن زمان، لباس نمادی از حقوق برابر و اعتراض زنان برای دستیابی به حق رأی و سایر حقوقی شد که پیش‌تر از آن محروم بودند. سارا برنهارت یکی از اولین زنانی بود که با پوشیدن لباس کاملاً مردانه در ملاءعام ظاهر شد. هرچند او می‌دانست که این رفتار نمادین، از نگاه جامعه پذیرفته نخواهد شد و ممکن است برایش رسوایی به همراه داشته باشد، اما با همان نوع پوشش، به حرفه بازیگری خود ادامه داد.

ممنوعیت زنان در ارتداء کفش‌های پاشنه بلند

کریستین لوبوتین یکی از ده طراح برتر کفش در جهان است. او از نوجوانی به طراحی کفش علاقه‌مند شد و این علاقه‌مندی را با تأثیر دنیای سینما و فرهنگ پانک در دهه ۷۰ میلادی توصیف می‌کند. اما نخستین بار در سن ۱۲ سالگی، زمانی که برای بازدید از موزه هنرهای آفریقایی در پاریس رفته بود، به طور تصادفی به کفش‌ها جلب توجه کرد. در ورودی موزه، تابلویی نصب شده بود که زنان را از وارد شدن با کفش‌های نوک تیز و پاشنه بلند منع می‌کرد، هدف این محدودیت جلوگیری از آسیب دیدن آثار هنری داخل موزه بود. این رویداد، نقطه شروع آشنایی کریستین با دنیای کفش‌ها بود. او که از همان دوران شروع به طراحی کفش کرد، در آینده طراح برندهای معروفی مانند شانل و ایو سن لوران شد و حتی روزی طراح کفش پرنسس دیانا بود. یکی از مشهورترین عکس‌های دیانا، در مقابل تاج محل گرفته شده است که در آن، کفش‌های طراحی شده توسط لوبوتین دیده می‌شود.

آدیداس، برندی موفق و همگام با تحولات در صنعت پوشاک

در میان همه نوع‌های پوشش کفش‌های کتانی، یک مدل توانست بر رقبا غلبه کند. «سامبا» (Samba) نمونه‌ای موفق از برند آدیداس بود که با توجه به تمایل جهانی زنان، مجدداً تولید شد. این مدل مدت زمان زیادی صرف کرد تا به عنوان یک مد پایدار در سطح جهان شناخته شود و توانست مخاطبان گسترده‌ای را جذب کند. در دهه ۵۰ میلادی، کتانی‌های آدیداس با ویژگی سه خط و طراحی دوگانه جنس، از میدان‌های فوتبال وارد خیابان‌ها شدند.

این کفش به سرعت جایگاه ویژه‌ای در کمد لباس مردانه پیدا کرد و به یکی از ضروریات پوشش مردان تبدیل شد. این کتانی که در ابتدا صرفاً برای راحتی زندگی طراحی شده بود، پس از چند دهه و با تغییر نگرش نسبت به نوع لباس زنانه، وارد کمد لباس زنان نیز شد. آدیداس با بازآفرینی طراحی‌های قدیمی خود، موفق شد مدلی کلاسیک را به پای همه مردم برساند. هرچند این برند همواره به عنوان یک برند ورزشی شناخته می‌شد، اما در سال‌های اخیر و با نوآوری‌های خلاقانه، به گزینه‌ای محبوب برای پوشش روزمره تبدیل شده است.

آن‌قدر محبوبیت یافته است که بسیاری، چه طرفداران قدیمی آدیداس و چه حتی کسانی که سه خط مشهور این برند را نمی‌شناسند، بخشی از طراحی‌های مختلف آن را در کمد لباس یا جاکفشی خود دارند. یکی از بزرگ‌ترین تحولات آدیداس، حذف پاشنه‌های کفش زنانه بود، و این برند توانست با پیش‌بینی زودتر از روند رایج، کفش‌هایی متناسب با نیازهای روزمره و سبک زندگی زنان عرضه کند.

وداع زنان با کفش‌های پاشنه‌دار

در دنیای امروز، پوششی که میان زنان و مردان تفاوت چندانی ندارد و دیگر تفاوت معناداری بین آن‌ها دیده نمی‌شود، به راحتی قابل تشخیص است. کافی است نگاهی دوباره به لباس‌های خود بیندازید. زنان همانند مردان، شلوار جین می‌پوشند، کت می‌پوشند و کفش‌های کتانی می‌پوشند. یکی از نمونه‌های اخیر هم‌خوانی این نوع پوشش، انتخاب کفش‌های کتانی است. چند سالی است که زنان دیگر نیاز ندارند کفش‌های پاشنه‌بلند و رسمی را در مراسم‌های مختلف برپا کنند.

اکنون مدت‌هاست که زنان در هر جایگاهی در اجتماع، بدون نیاز به توجه به ارتفاع پاشنه کفش، کفش‌هایی راحت و مناسب برمی‌گزینند. دیگر تفاوت در انتخاب کفش‌ها بر اساس جایگاه اجتماعی یا مکان حضور نیست؛ زنان و مردان هر دو کفش‌های کتانی را ترجیح می‌دهند.

این تغییر زمانی رایج شد که حضور زنان در جامعه افزایش یافت. آن‌ها دیگر فقط نقش مادر یا خانه‌دار نبودند، بلکه برای حضور فعال و مستمر در اجتماع نیازمند لباس‌هایی بودند که راحت و مناسب باشد؛ و کفش‌های کتانی بهترین گزینه برای این نیاز بودند. این انتخاب، حالا دیگر نمادی از شخصیت فرد است، چه زن و چه مرد. کریستین لوبوتین، طراح معروف کفش و صاحب برند معتبر، معتقد است: «کفش‌ها نشان‌دهنده روحیه و نگرش شما نسبت به زندگی هستند. آن‌ها می‌توانند از نظر جسمی و احساسی شما را تغییر دهند.»

آزادی زنان با پوشش آغاز شد.

امروز هم همان راه ادامه دارد. زنان هنوز نتوانسته‌اند به بسیاری از حقوق اولیه خود دست یابند؛ حقوقی که هرچند در کشورهای مختلف متفاوت است، اما در سطح جهانی فاصله قابل توجهی ندارد. به همین دلیل است که زنان پس از تجربه‌ای که در قرن نوزدهم با پوشیدن لباس مردانه به دست آوردند، هرگز تمایلی به بازگشت نشان ندادند. در هیچ جامعه‌ای، چه در شرق و چه در غرب، دیگر زنان حاضر نیستند لباس‌های پرپوشش و تنگ را بر تن کنند. آنها به دنبال آزادی عمل و ابراز هویت خود هستند.