نقش منفی سریال‌های خانگی در ترویج طلاق و بحران خانوادگی
سریال‌های خانگی و نقش آن‌ها در عادی‌سازی طلاق و بحران‌های خانوادگی در فضای مجازی
تحلیل مجمع ساترا درباره تأثیر منفی سریال‌های خانگی در عادی‌سازی طلاق و بحران‌های خانوادگی در فضای مجازی
بیانیه سالانه مجمع تحلیلگران رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر درباره وضعیت سریال‌ها و برنامه‌های شبکه نمایش خانگی منتشر شد.
در این بیانیه تأکید شده است که رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر و شبکه نمایش خانگی از مهم‌ترین بسترهای تولید محتوای رسانه‌ای در کشور هستند که نقش مؤثری در بازتاب و شکل‌دهی به جریان‌های فکری، اجتماعی و فرهنگی ایفا می‌کنند. این رسانه‌ها با پرداختن به موضوعات و دغدغه‌های جامعه، می‌توانند پل ارتباطی میان تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان محصولات فرهنگی و هنری باشند و با ارائه محتوای مناسب، به ارتقاء و توسعه فرهنگ عمومی کمک کنند.
بر اساس این تحلیل، مجمع تحلیلگران که متشکل از نهادهای مسئول و کارشناسان حوزه تحلیل و نقد است، در راستای وظایف خود و با توجه ویژه به حقوق معنوی مخاطب، بیانیه‌ای سالانه در مورد وضعیت سریال‌ها و برنامه‌های شبکه نمایش خانگی در سال گذشته منتشر کرده است.
این بیانیه به بررسی نقاط قوت، چالش‌ها و کاستی‌های موجود در این حوزه می‌پردازد و همچنین پیشنهاداتی برای بهبود کیفیت و محتوا ارائه می‌دهد. لازم به ذکر است که ارزیابی‌ها و تحلیل‌های این بیانیه بر اساس بررسی تولیدات اکثر سکوهای فعال در حوزه تولید و توزیع محتوا صورت گرفته و محدود به تعداد معدودی از پلتفرم‌های شناخته‌شده نیست.
الف) دستاوردهای رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر و شبکه نمایش خانگی
ترویج فرهنگ ازدواج پایدار:
در طول یک سال گذشته، رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر و شبکه‌های نمایش خانگی با تمرکز بر اهمیت خانواده به عنوان پایه و اساس جامعه، تلاش کرده‌اند روابط خانوادگی را تقویت کنند و جنبه‌های مثبت زندگی خانوادگی را به تصویر بکشند. این تولیدات نه تنها روحیه و امید اجتماعی را افزایش داده‌اند، بلکه به ترویج ارزش‌های والای خانواده ایرانی نیز کمک کرده‌اند.
برخی آثار این شبکه‌ها به موفقیت‌های علمی، فرهنگی و اجتماعی اعضای خانواده می‌پردازند و نشان می‌دهند که خانواده می‌تواند نقطه شروع بسیاری از موفقیت‌های فردی و اجتماعی باشد. همچنین، سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی این شبکه‌ها با تأکید بر پیوندهای زناشویی، عشق و وفاداری میان زوج‌ها، الگوهای مثبتی برای ترویج فرهنگ ازدواج پایدار ارائه داده‌اند.
نمایش پیشرفت و امید:
یکی دیگر از دستاوردهای مهم رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر و شبکه‌های نمایش خانگی در سال گذشته، نمایش دستاوردهای ملی و ایجاد حس امید در جامعه بوده است. برنامه‌ها و سریال‌هایی که موفقیت‌های کشور پس از انقلاب اسلامی را به تصویر کشیده‌اند، تلاش کرده‌اند تصویری واقعی از پیشرفت‌های اجتماعی، علمی و اقتصادی ایران ارائه دهند. این محتواها با نمایش موفقیت‌های پس از انقلاب، به ترویج حس رضایت از زندگی و ایجاد انگیزه در میان مخاطبان کمک کرده‌اند.
نمایش چهره قدرتمند ایران:
یکی از نقاط قوت برجسته رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر و شبکه‌های نمایش خانگی در آثار سال گذشته، نمایش چهره قدرتمند و موثر ایران است. تولیدات این رسانه‌ها با تمرکز بر زندگی قهرمانان ملی و وقایع مهم تاریخی و نظامی، به تقویت هویت ملی و افزایش حس افتخار ملی کمک کرده‌اند. به‌ویژه، برخی آثار به نقش ایران در جبهه مقاومت اسلامی، شکست گروه‌های تروریستی مانند داعش با محوریت سپاه قدس و مسائل مرتبط با مقاومت در فلسطین و لبنان پرداخته‌اند.
برخی از این تولیدات توانایی‌های نظامی و امنیتی ایران را به تصویر کشیده و بازنمایی از قدرت ملی و منطقه‌ای کشور در حفظ صلح و امنیت ارائه داده‌اند. این آثار، به صورت غیرمستقیم، نقش ایران را به عنوان یک ابرقدرت منطقه‌ای در تحولات منطقه‌ای و جهانی برجسته می‌کنند.
ب) مشکلات و نواقص
برخی سریال‌ها تصویر مناسبی از خانواده ارائه نمی‌دهند، در حالی‌که بسیاری از برنامه‌ها و سریال‌های رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر و شبکه‌های نمایش خانگی بر اهمیت تقویت بنیان‌های خانواده تأکید دارند، برخی آثار نمایشی و فیلم‌های سینمایی تصویری منفی و نادرست از نهاد خانواده به نمایش می‌گذارند.
این آثار غالباً با نشان دادن ضعف در روابط خانوادگی، ناکارآمدی والدین و ناتوانی آن‌ها در حل مشکلات فرزندان، تصویر منفی از خانواده را ترسیم می‌کنند. چنین محتوایی می‌تواند تأثیرات منفی بر مخاطبان، به‌ویژه کودکان و نوجوانان، داشته باشد. مجمع تحلیلگران رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر بر اساس ارزیابی عملکرد سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی (ساترا) و با آگاهی از تلاش این سازمان برای ایجاد فضای مجازی سالم، مفید و ایمن، و همچنین با توجه به خلأهای قانونی در حوزه تنظیم‌گری، به تولیدکنندگان آثار و پلتفرم‌های انتشار توصیه می‌کند که بر اساس مسئولیت اجتماعی خود از تولید و انتشار چنین آثار منفی خودداری کنند. همچنین، این مجمع از مجلس شورای اسلامی درخواست دارد با تصویب یا بازنگری در قوانین مربوطه، مانع تولید و انتشار این نوع آثار شود.
تصویرسازی معمولی طلاق در برخی مجموعه‌های تلویزیونی:
گرچه برخی برنامه‌های تلویزیونی و سریال‌های شبکه‌های صوت و تصویر فراگیر و نمایش خانگی بر تقویت روابط زناشویی تأکید دارند، اما در بسیاری از فیلم‌ها و سریال‌ها شاهد عادی‌سازی طلاق و جدایی بین زوج‌ها هستیم. این نوع محتوا بدون ارائه راهکارهای مناسب برای حل مشکلات خانوادگی، تنها به نمایش بحران‌های خانوادگی می‌پردازند و تصویری منفی از زندگی مشترک ارائه می‌دهند. در شرایط فرهنگی فعلی، چنین رویکردی می‌تواند به تضعیف پیوندهای خانوادگی منجر شده و نیازمند بازنگری است.
بنابراین، مجمع تحلیلگران رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر از تولیدکنندگان آثار و پلتفرم‌های پخش محتوا درخواست دارد بر اساس قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، از تولید و انتشار چنین آثاری خودداری کنند. همچنین، این مجمع از مجلس شورای اسلامی می‌خواهد با بازنگری در قانون مذکور، موارد تولید و انتشار محتوایی که منجر به عادی‌سازی طلاق می‌شود را به‌عنوان تخلف محسوب کرده و مجازات‌های مؤثری برای متخلفان در نظر گیرد.
در کنار این مسائل، نمایش برخی صحنه‌ها و محتواهای مغایر با سبک زندگی اسلامی-ایرانی نیز مشاهده می‌شود. هرچند تلاش‌هایی برای ترویج فرهنگ اسلامی و ایرانی صورت می‌گیرد، اما در برخی سریال‌ها و فیلم‌ها شاهد شوخی‌های خلاف عفت عمومی، نمایش صحنه‌های خشونت‌آمیز و سایر موارد اعتراض‌آمیز برای خانواده‌ها هستیم. بررسی عملکرد سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی (ساترا) نشان می‌دهد که این سازمان با دقت‌نظر فعالیت می‌کند، اما در مواردی خلا قانونی وجود دارد. در نتیجه، لازم است مجلس شورای اسلامی در تدوین و بازنگری قوانین مربوطه، اقداماتی انجام دهد تا این قبیل محتواها کنترل و مدیریت شوند.
الف) نیازها و الزامات
پیاده‌سازی سامانه یک‌پارچه رده‌بندی سنی
رده‌بندی سنی یکی از ابزارهای حیاتی برای محافظت از کودکان و نوجوانان در مقابل محتوای نامناسب است. با گسترش پلتفرم‌های نمایش خانگی و افزایش دسترسی کودکان به محتوا، ضرورت ایجاد یک نظام رده‌بندی سنی منسجم و جامع بیش از پیش احساس می‌شود. عدم وجود چنین نظامی یا سوءاستفاده از آن می‌تواند منجر به در دسترس قرار گرفتن آسان محتوای ناسالم برای کودکان شده و پیامدهای منفی روانی و تربیتی، به‌ویژه در سنین حساس رشد، را در پی داشته باشد. در حالی‌که برخی از سرویس‌های صوت و تصویر فراگیر و شبکه‌های نمایش خانگی اقدام به اجرای نظام رده‌بندی سنی تحت نظر سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر (ساترا) کرده‌اند، هنوز برخی دیگر با بی‌توجهی به این نظام، شرایطی فراهم آورده‌اند که والدین نتوانند بر محتوای مصرفی فرزندان خود، که در دوران شکل‌گیری هویت و شخصیت قرار دارند و رسانه‌ها نقش مهمی در این فرآیند دارند، نظارت کامل داشته باشند. بنابراین، اجرای سریع و مؤثر نظام رده‌بندی سنی توسط تمامی سکوهای صوت و تصویر فراگیر و شبکه‌های نمایش خانگی ضروری است تا والدین بتوانند محتوای مناسب با سن فرزندان خود را شناسایی کرده و از دسترسی آنان به محتوای نامناسب جلوگیری نمایند.
تولید محتوای خانواده‌محور و کاهش عادی‌سازی طلاق
تولید محتوای متمرکز بر ارزش‌های خانوادگی و ارائه راهکارهای مناسب برای مشکلات خانوادگی می‌تواند تاثیرات مثبتی بر جامعه داشته باشد. لازم است پلتفرم‌های صوت و تصویر فراگیر و شبکه‌های نمایش خانگی از تولید محتواهایی که به عادی‌سازی طلاق می‌پردازند، پرهیز کرده و از محتواهایی حمایت کنند که به تقویت انسجام اجتماعی کمک می‌کنند. این محتواها باید الگوهای مثبت و سازنده‌ای برای حل مشکلات خانوادگی ارائه دهند و به تقویت روابط مثبت و مؤثر میان اعضای خانواده کمک کنند.
تقویت برنامه‌های ترویج پیشرفت و امید
سکوها باید در تولید محتوایی تمرکز کنند که به نمایش دستاوردهای ملی و ترویج روحیه امید و نشاط در جامعه کمک کند. این محتواها می‌توانند شامل داستان‌های موفقیت، قهرمانی‌های ملی و ارزش‌های مثبت جامعه باشند تا به تقویت حس رضایت و اعتماد به نفس عمومی کمک کنند. چنین تولیداتی نه تنها حس خودباوری ملی را تقویت می‌کنند، بلکه نقش مهمی در ارتقاء روحیه و نشاط اجتماعی ایفا می‌نمایند. نمایش دستاوردهای داخلی و پیشرفت‌های کشور می‌تواند این پیام را منتقل کند که ایران کشوری روبه‌رشد، پرتوان و مقاوم است، حتی در شرایط دشوار توانسته است دستاوردهای قابل توجهی کسب کند.
ضرورت توجه به آسیب‌های خشونت و اعتیاد در نمایش‌های رسانه‌ای
سکوهای صوت و تصویر فراگیر باید با توجه به خلاءهای قانونی موجود در زمینه نمایش خشونت و اعتیاد در شبکه‌های نمایش خانگی، بر اساس مسئولیت اجتماعی خود از نمایش صحنه‌هایی که در سال گذشته به دلیل نمایش خشونت و اعتیاد مورد اعتراض کاربران قرار گرفته است، خودداری کنند. همچنین، لازم است مجلس شورای اسلامی با بازنگری در قانون جرایم رایانه‌ای، مصادیق ممنوعیت‌های مربوط به نمایش خشونت و اعتیاد در شبکه‌های نمایش خانگی را به‌طور دقیق‌تر تعیین کرده و جرایم مؤثر و بازدارنده‌ای را در این زمینه تعریف کند. این اقدامات برای حفاظت بهتر از خانواده‌های ایرانی و کاهش تأثیرات منفی محتوای مخرب ضروری است.
نتیجه‌گیری نهایی
در پایان، ضمن قدردانی از تلاش‌ها و خدمات تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر و شبکه نمایش خانگی در ایجاد نقاط قوت در این حوزه، و با تأکید بر ضرورت رفع نقاط ضعف و چالش‌های موجود، از استادان، معلمان، مربیان سواد رسانه‌ای، فعالان و کنشگران فرهنگی، هنری و رسانه‌ای و همچنین مؤسسات مرتبط درخواست می‌شود در جهت حمایت از حقوق معنوی مخاطب، مجمع تحلیلگران را یاری دهند و در رصد، شناسایی و ارائه گزارش درباره نقاط قوت، ضعف و چالش‌های شبکه نمایش خانگی نقش فعال ایفا کنند.
همچنین، انتظار می‌رود مجلس شورای اسلامی با برطرف کردن خلأهای قانونی سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی (ساترا) و تعیین مجازات‌های مؤثر، مانع از تولید و انتشار محتوای مغایر با فرهنگ اسلامی و ایرانی شود. علاوه بر این، معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه باید در همکاری با نهاد تنظیم‌گر صوت و تصویر فراگیر و شبکه نمایش خانگی، از تولید و انتشار هر نوع محتوای آسیب‌زننده جلوگیری کند.
اعضای حقوقی مجمع شامل معاونت کاربران و تنظیم‌گری اجتماعی سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی (ساترا)، حوزه هنری کودک و نوجوان، بنیاد بازی‌ها و سرگرمی‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اندیشکده امید حوزه هنری، سازمان بسیج رسانه، مرکز تبلیغ حوزه‌های علمیه، رادیو نمایش، دفتر آموزش و ارتقاء سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، انجمن سواد رسانه‌ای ایران، کانون تهیه‌کنندگان رسانه‌های دیداری، اتحادیه تهیه‌کنندگان فیلم و سریال ایران، مجمع رصتا، سکوی تحلیل محتوای کدومو، سکوی تحلیل محتوای چی‌خوبه و سکوی تحلیل محتوای چه‌بازی هستند.
اعضای حقیقی مجمع شامل مجید شاه‌حسینی، مهدی فرجی، محمود گبرلو، هادی مؤمنی، محمدمهدی مؤمنی‌ها، احسان رستگار و مهران ده‌نمکی می‌باشند.
