درخشش امیرحسین مدرس با شعر دشوار قاآنی؛ تمرینی برای زبان فارسی

اجرای بی‌نقص شعر دشوار قاآنی توسط امیرحسین مدرس در برنامه ناتو

وقتی زبان فارسی با صدای مدرس درخشید

در یکی از قسمت‌های برنامه «ناتو» با اجرای محمدرضا علیمردانی، امیرحسین مدرس، مجری و بازیگر شناخته‌شده، شعری چالش‌برانگیز و کم‌نظیر از قاآنی، شاعر بزرگ قرن سیزدهم هجری، را با مهارتی مثال‌زدنی اجرا کرد. این شعر، به‌واسطه دشواری در تلفظ و ترکیب صامت‌های مکرر، یکی از تمرین‌های محبوب فن بیان برای گویندگان و هنرجویان تئاتر به شمار می‌رود.

مدرس این متن را با چنان روانی، دقت و صلابت اجرا کرد که تحسین حضار و همکارانش را برانگیخت. این شعر، که به شکل طنزگونه‌ای گفت‌وگوی میان دو انسان دارای لکنت زبان را روایت می‌کند، به‌درستی مهارت کلامی و تسلط امیرحسین مدرس بر ظرایف زبان فارسی را به نمایش گذاشت.

متن کامل شعر قاآنی:

پیرکی لال سحرگاه به طفلی الکن

می‌شنیدم که بدین نوع همی‌راند سخن

کای ز زلفت صَصَصبحم شاشاشام تاریک

وی ز چهرت شاشاشامم صَصَصبح روشن

تَتَتریاکیم و بی شششهد لَلبَبت

صَصَصبر و تاتاتابم رررفت از تتَتن

طفل گفتا مَمَمَن را تُتُو تقلید مکن

گگگم شو ز برم ای کککمتر از زن

ممی‌خواهی مممشتی به ککلت بزنم

که بیفتد مممغزت ممیان ددهن

پیرگفتا وووالله که معلومست این

که که زادم من بیچاره ز مادر الکن

هههفتاد و ههشتاد و سه سالست فزون

گگگنگ و لالالالم به‌ خخلاق زمن

طفل گفتا خخدا را صصصدبار ششکر

که برستم به جهان از مملال و ممحن

مممن هم گگگنگم مممثل تتتو

تتتو هم گگگنگی مممثل مممن

قاآنی؛ ادیب توانای قاجار، مردی میان سنت و تجدد

میرزا حبیب‌الله قاآنی شیرازی، با نام کامل حبیب‌الله بن محمدعلی‌خان، در سال ۱۱۸۷ هجری شمسی (برابر با ۱۸۰۸ میلادی) در شیراز زاده شد. او یکی از نامدارترین شاعران و ادیبان عصر قاجار بود که در دربار فتحعلی‌شاه و محمدشاه قاجار نیز جایگاه ویژه‌ای داشت. قاآنی در کودکی به همراه خانواده‌اش به مشهد رفت و بیشتر عمر خود را در آنجا گذراند.

او در کنار تسلط فوق‌العاده بر ادبیات فارسی و عربی، در ریاضیات، حکمت، منطق و کلام نیز دستی توانا داشت. سبک شعری او عمدتاً در قالب قصیده و با مضامین مدح، هجو، سیاست و اخلاق اجتماعی شکل گرفته است. اما آن‌چه قاآنی را از دیگر شاعران هم‌دوره‌اش متمایز می‌کند، خلاقیت زبانی، ذهن طنزپرداز و تسلط فنی بالا بر زبان است.

دیوان قاآنی بالغ بر ۱۷ هزار بیت شعر دارد. او در شعرهای خود گاه با نگاهی فلسفی، گاه با بیانی طناز و گاهی با زبانی پیچیده و بازی‌گوش، مرزهای ساختار کلاسیک را جابه‌جا کرده است. شعر خوانده‌شده توسط مدرس، نمونه‌ای عالی از طنز ظریف و صنعت ادبی فوق‌العاده قاآنی در ساختن دیالوگ‌هایی با تکرارهای صوتی و ادای دشوار است.

قاآنی در سال ۱۲۳۳ هجری شمسی (۱۸۵۳ میلادی) در تهران درگذشت و در حرم شاه عبدالعظیم در شهر ری به خاک سپرده شد.

اجرای این شعر ویژه توسط امیرحسین مدرس، تنها یک خوانش ادبی نبود، بلکه پاسداشتی زنده از ظرافت‌های زبان فارسی، شناخت صحیح از ادبیات کهن و حفظ میراث فرهنگی ایرانیان بود. تسلط او بر کلمات و احساس در اجرا، باعث شد یکی از چالش‌برانگیزترین اشعار تاریخ ادبیات فارسی، دوباره در ذهن مخاطبان زنده شود و اهمیت تمرین، دقت و دانش در اجرای زبانی برجسته گردد.