پوریا اخواص بازخوانی مشکاتیان؛ میراثی زنده در صدای امروز
بازخوانی آثار پرویز مشکاتیان توسط پوریا اخواص: حفظ میراث موسیقی اصیل ایرانی در دنیای مدرن
پوریا اخواص با بازخوانی «افق مهر» نشان داد منطق استاد مشکاتیان در قلب موسیقی ایران زنده است و تداوم اصالت در سایه پژوهش و تامل است.
در مراسمی که به مناسبت بزرگداشت استاد پرویز مشکاتیان برگزار شد، یکی از آخرین آثار این آهنگساز برجسته موسیقی ایران از آلبوم «افق مهر»، که قبلاً با صدای «ایرج بسطامی» منتشر شده بود، توسط پوریا اخواص اجرا شد. این خواننده قطعاتی از این اثر ماندگار را بازخوانی کرد تا نشان دهد برخلاف روندهای پرهیاهوی موسیقی امروز ایران، همچنان اصول و منطق موسیقایی استاد مشکاتیان در این سرزمین زنده است.
پرویز مشکاتیان؛ نوازنده‌ای از غم و عظمت
پرویز مشکاتیان، یکی از بزرگ‌ترین موسیقیدانان و آهنگ‌سازان ایرانی، نوازنده‌ای ماهر در ساز سنتور و یکی از پایه‌گذاران بی‌بدیل موسیقی کلاسیک ایران است. اثر انگشت او بر تار و پود هویت موسیقایی این سرزمین باقی مانده و نشان از هنر والای او دارد. او در تاریخ ۲۴ اردیبهشت ۱۳۳۴ در شهر نیشابور دیده به جهان گشود؛ شهری که نفس‌های عطار و خیام در هوایش جاری است. از دوران نوجوانی، استعداد استثنایی‌اش در نواختن سنتور و درک عمیق ردیف دستگاهی، نوید آینده‌ای درخشان و نامی ماندگار در دنیای موسیقی را می‌داد.
از نواختن چاووش تا درخششی که همیشگی شد
در دهه ۱۳۵۰، مشکاتیان به تهران مهاجرت کرد و در همان سال‌ها، گروه «چاووش» را با همکاری هوشنگ ابتهاج، محمدرضا لطفی و حسین علیزاده تأسیس نمود. این گروه نقش مهمی در کشاندن موسیقی سنتی ایران به متن جامعه و مردم ایفا کرد. با راه‌اندازی گروه «عارف»، پرویز مشکاتیان وارد دوره‌ای پربار از خلاقیت شد. آلبوم‌هایی مانند «بیداد»، «جان عشاق»، «آستان جانان»، «خلوت‌گزیده»، «افق مهر» و دیگر آثار، نتیجه همکاری‌های برجسته او با هنرمندانی چون محمدرضا شجریان، ایرج بسطامی، شهرام ناظری و علیرضا افتخاری هستند. این آثار نمونه‌هایی از بازتاب روح زمانه در قالب هنر اصیل ایرانی محسوب می‌شوند.
صدای فریاد و خشم خاموش شده است.
مشکاتیان در عرصه آهنگ‌سازی، مهارت بی‌نظیری در تلفیق ساختارهای کلاسیک موسیقی ایرانی با بیان فردی داشت. با فوت ناگهانی‌اش در ۳۰ شهریور ۱۳۸۸، یکی از ستون‌های مهم موسیقی ایران از میان رفت. او صدای دردی بود که نمایانگر احساسات یک ملت، خشم خاموش و زیبایی‌های پنهان‌شده در دل فرهنگ موسیقی ایرانی بود.
آلبوم «افق مهر» در دستگاه همایون در فصل زمستان سال ۱۳۷۱ منتشر شد. این اثر که اجرای آن بر عهده ایرج بسطامی بود، سومین همکاری این خواننده با پرویز مشکاتیان پس از آلبوم‌های «افشاری مرکب» و «مژده بهار» محسوب می‌شود. در کنار آهنگ‌سازی دقیق مشکاتیان و آواز شورانگیز بسطامی، گروه عارف نقش مهمی در شکل‌گیری انسجام صوتی این اثر ایفا کرد.
اگرچه ساختار آلبوم «افق مهر» بر پایه دستگاه‌های ایرانی بنا شده است، اما لحن مدرن آهنگ‌سازی مشکاتیان و روایت درونی آوازها، آن را فراتر از یک بازآفرینی سنتی نشان می‌دهد. این عوامل سبب شده است که بازخوانی قطعات مشکاتیان توسط پوریا اخواص، کاری جسورانه و نوآورانه باشد. اخواص در این پروژه نه تنها تلاشی برای تقلید صدای بسطامی نکرد، بلکه قصد نداشت وزن استادانه مشکاتیان را کاهش دهد. او با درک عمیق و تسلط بر دستگاه همایون، تلاش کرد این آثار را در قالبی امروزی بازآفرینی کند.
پوریا اخواص، آوازخوان و نوازنده ایرانی، یکی از چهره‌های نسل وارثان موسیقی کلاسیک ایرانی است. نسلی که بدون هیاهوی رسانه‌ای، در خلوت تمرین و تأمل، وفادار به اصالت این موسیقی باقی مانده است. اخواص از نوجوانی به یادگیری موسیقی پرداخت و در مسیری قدم نهاد که بزرگان آواز سال‌ها قبل آن را هموار کرده بودند.
مطالعه و آموزش، زمینه‌ساز فضای‌های فرهنگی تخصصی است.
او علاوه بر آواز، در زمینه پژوهش و آموزش موسیقی ایرانی فعالیت می‌کند. او یکی از هنرمندانی است که به ارزش «کارنامه» در هنر معتقد است، و بر این باور است که هنرمند باید با استمرار، عمق و پژوهش به جایگاه واقعی خود برسد، نه تنها با درخشش لحظه‌ای. این دیدگاه باعث شده است که فعالیت‌های او بیشتر در حوزه‌های تخصصی، محافل فرهنگی و اجراهای جدی دیده شود، و کمتر در قالب رویدادهای تجاری و بازارگرایانه ظاهر گردد.
ما در فکر رسیدن به ستاره‌ها نبودیم.
بازخوانی بخش‌هایی از آثار مشکاتیان را خاص می‌کند، به‌دلیل وضعیت نسل اخواص. این نسل همواره به ردیف وفادار مانده و در عین حال کمتر از سیستم فرهنگی رسمی بهره‌مند شده است. وی در این‌باره بیان می‌کند: «ما سال‌ها است که فعالیت می‌کنیم. از نوجوانی آموزش‌های حرفه‌ای دیده‌ایم، بدون اینکه حتی لحظه‌ای به ستاره شدن فکر کنیم. در آن زمان، همه تمرکزشان بر ارتقای هنر بود، نه بر دیده شدن. اما اکنون، کسانی که هنوز ردیف را به‌درستی نمی‌شناسند، با حمایت نهادهای مختلف، یک‌شبه مسیر صد ساله را طی می‌کنند. در آن زمان، حمایتی از سوی بخش خصوصی یا دولت نبود.»
نابرابری و بی‌عدالتی در حوزه موسیقی ایران به وضوح دیده می‌شود.
اخواص همچنین درباره نوعی بی‌عدالتی آشکار در فضای موسیقی ایرانی صحبت می‌کند: «کارنامه هنری نشان‌دهنده بزرگی یک هنرمند است، نه میزان دیده شدن تصادفی. ما به جای رقابت بر اهمیت یادگیری و استمرار تأکید داشتیم، اما امروزه دیده شدن به رسانه‌ها و نهادهای خاص وابسته شده است که این وضعیت برای هنرمندانی که کار جدی و اصولی انجام می‌دهند، ناامیدکننده است. هر اثر که منتشر می‌شود، در میان انبوه تولیدات پرزرق و برق از دید عموم پنهان می‌ماند.»
من آماده نبودم، اما در آزمون علیزاده قبول شدم.
او درباره شروع فعالیت‌هایش در حوزه موسیقی می‌گوید: «علاقه‌ام به موسیقی از کودکی شکل گرفت، اما ورود جدی‌ام به دنیای حرفه‌ای زمانی بود که در دوران خدمت سربازی در فراخوان گروه هم‌آوایان به سرپرستی استاد حسین علیزاده شرکت کردم. با وجود تردید و نداشتن آمادگی کامل، در آزمون آواز شرکت کردم و پس از قبولی، در کلاس‌های ایشان حضور یافتم. این نقطه شروع مسیر حرفه‌ای من بود که در نهایت منجر به اجرا در فستیوال‌های بین‌المللی، مانند فستیوال توکیو در سال 2004، و همکاری‌های مستمر با استاد علیزاده و استاد درخشانی شد.»
عدم توجه کافی به موسیقی اصیل ایرانی، مانعی بر سر راه توسعه و شکوفایی آن است.
این خواننده جوان موسیقی ایران همچنین به این نکته اشاره می‌کند که متأسفانه در عرصه موسیقی کشور، فرصت‌ها محدود به چند چهره خاص شده و بسیاری از هنرمندان پرتلاش نادیده گرفته می‌شوند. انحصارطلبی و تمرکز رسانه‌ای باعث خستگی و دل‌زدگی نسل جوان هنرمندان شده است. نبود حمایت ساختاری، نابرابری در دیده شدن و نبود همبستگی میان هنرمندان از مهم‌ترین موانع رشد موسیقی متنوع و اصیل ایرانی است. او معتقد است باید برای همه صداها فضایی فراهم شود تا فرصت شنیده شدن پیدا کنند.
پایداری اصوات برای حفظ حیات موسیقی سنتی
بازخوانی «افق مهر» نشان می‌دهد که آثار بزرگان موسیقی ایران نباید تنها در حاشیه حافظه تاریخی باقی بمانند، بلکه باید در صدای معاصر بازتاب یابند. اگر مشکاتیان و بسطامی در دهه‌های گذشته مسیر نوینی در موسیقی گشودند، اکنون این صدای نو باید ادامه یابد. در دورانی که موسیقی سنتی ایرانی در میان رسانه‌ها، جریان‌های دولتی و حتی بخشی از مخاطبانش به حاشیه رانده شده است، چنین حرکاتی از اهمیت و ضرورت حیاتی برخوردارند.
