اجرای تاریخ‌ساز علیرضا قربانی در ورزشگاه آزادی؛ رویای هنرمندان ایرانی برای حضور در نماد فرهنگی کشور

ورزشگاه آزادی سال‌ها است که برای بسیاری از هنرمندان ایرانی نماد فوتبال نبوده است. این مکان هنوز رویایی ناتمام است؛ صحنه‌ای بزرگ که باید در آن آوازهای زیادی طنین‌انداز می‌شد، اما هرگز چنین نشد. اما اکنون، در آستانه خرداد ۱۴۰۴، به نظر می‌رسد بخشی از این رویا به واقعیت نزدیک شده است. علیرضا قربانی، خواننده مشهور موسیقی ایرانی، اعلام کرده است که تور جدید خود با نام «ایرانم» را در فضای باز استادیوم آزادی برگزار خواهد کرد. هرچند این اجرا در فضای باز استادیوم برگزار می‌شود و نه در داخل آن، اما این نخستین قدم‌های رسمی و جدی برای نواختن موسیقی در قلب این نماد شهری است.

آیا ورزشگاه آزادی تنها یک محل ورزشی است یا نقش فرهنگی نیز دارد؟

ورزشگاه آزادی تهران، که پیش از انقلاب ۱۳۵۷ با نام استادیوم «آریامهر» شناخته می‌شد، نه تنها بزرگ‌ترین و نمادین‌ترین ورزشگاه در ایران است، بلکه یکی از مهم‌ترین مکان‌های عمومی کشور محسوب می‌شود که جایگاه ویژه‌ای در حافظه جمعی ایرانیان دارد. این ورزشگاه در دهه ۱۳۵۰ و با هدف برگزاری رقابت‌های بزرگ ورزشی و با رویکردی مدرن و چندمنظوره طراحی شده است، فضایی برای گردهمایی‌های بزرگ، برنامه‌های فرهنگی و هنری و رویدادهای مختلف.

از مسابقات هیجان‌انگیز تیم ملی فوتبال گرفته تا مراسم رسمی، راه‌پیمایی‌ها، جشن‌ها و برنامه‌های هنری، ورزشگاه آزادی همواره محلی بوده است که احساسات میلیون‌ها نفر را در خود جای داده است؛ اما یکی از ظرفیت‌هایی که کمتر مورد توجه قرار گرفته، استفاده از این فضا به عنوان صحنه‌ای برای موسیقی و هنر است. اگرچه پیش از انقلاب برخی کنسرت‌های مهم در این مجموعه برگزار شد، اما پس از انقلاب این مکان بیشتر در اختیار رویدادهای سیاسی و ورزشی قرار گرفت. با این حال، بسیاری از هنرمندان ایرانی از نسل‌های مختلف، آرزوی اجرای برنامه در این ورزشگاه را دارند.

قبل از انقلاب: فرانک سیناترا به آزاده رسید.

در اواخر دهه ۴۰ شمسی (دهه ۱۹۷۰ میلادی)، ایران پهلوی در تلاش بود تا تصویر مدرن، فرهنگی و بین‌المللی از خود ارائه دهد. بخشی از این برنامه شامل دعوت از چهره‌های جهانی برای اجرا در تهران بود، که نهایتاً در آذر ۱۳۵۳ (نوامبر ۱۹۷۴) فرانک سیناترا در قالب یک تور خیریه بین‌المللی به ایران سفر کرد. در آن زمان، سیناترا در اوج محبوبیت قرار داشت.

پس از چند سال توقف، او به عنوان صدای کلاسیک آمریکا مجدداً روی صحنه آمد و تور جهانی‌اش را آغاز کرد. این تور به‌عنوان یک سفر فرهنگی و صلح‌آمیز برای جمع‌آوری کمک‌های مالی جهت پروژه‌های خیریه و فرهنگی در کشورهای مختلف تلقی می‌شد. در این کنسرت، سیناترا مجموعه‌ای از ترانه‌های مشهور خود را با ارکستر کامل اجرا کرد، و کیفیت صدا و نورپردازی آن بر اساس استانداردهای بین‌المللی تنظیم شده بود. این رویداد یکی از معدود لحظاتی است که استادیوم آریامهر به‌عنوان محلی برای برگزاری کنسرت موسیقی مورد استفاده قرار گرفت.

پس از انقلاب: آرزوهایی برای دستیابی به آزادی

پس از سال ۱۳۵۷، برگزاری کنسرت‌های پاپ یا موسیقی زنده در فضاهای بزرگ و عمومی با محدودیت‌هایی روبه‌رو شد. ورزشگاه آزادی به دلیل ماهیت ورزشی و ملاحظات سیاسی و اجتماعی، عملاً از فضای برگزاری کنسرت‌ها کنار گذاشته شد، اما این مانع نتوانست هنرمندان ایرانی را از آرزوی اجرای برنامه در این مکان بازدارد.

برای نمونه، یکی از بزرگ‌ترین آرزوهای حبیب محبیان، خواننده محبوب موسیقی پاپ ایران، برگزاری کنسرتی بزرگ در ورزشگاه آزادی تهران بود. همسرش در این‌باره گفته بود: «حبیب همیشه در ذهنش این رویا را داشت و در دوران اقامت در آمریکا بارها به من گفته بود، اگر بروم ایران و در ورزشگاه آزادی کنسرت برگزار کنم، چه اتفاقی می‌افتد.» او معتقد بود حتی اگر این کنسرت چند شب متوالی برگزار شود، استادیوم ۱۰۰ هزار نفری آزادی، خالی نخواهد ماند.

حبیب پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۸۸، تلاش‌هایی برای دریافت مجوز برگزاری کنسرت انجام داد، اما موفق نشد. با این حال، همچنان به تحقق این آرزو امیدوار بود و در مصاحبه‌ای با رادیو بی‌بی‌سی اعلام کرد شرطش برای برگزاری کنسرت در ورزشگاه آزادی این است که تمامی درآمد حاصل از آن به نیازمندان و مستضعفان اختصاص یابد.

مدتی درباره برگزاری کنسرت توسط او در این استادیوم حرف و حدیث‌هایی مطرح شد، اما حبیب این شایعات را تکذیب کرد و گفت هیچ‌گونه هماهنگی یا گفت‌وگویی در این زمینه انجام نگرفته است. این آرزوی بزرگ هرگز برآورده نشد و حبیب در سال ۱۳۹۵ درگذشت. تنها او نبود که آرزوی اجرای کنسرت در این ورزشگاه داشت؛ شهرام شب‌پره بارها ابراز کرده بود که پس از بازگشت به ایران، قصد دارد کنسرتی بزرگ در آزادی برگزار کند. همچنین، اندی در یکی از ویدئوهای خود درباره این آرزو صحبت کرده است.

هنرمندان ایرانی و آرزوی دستیابی به آزادی

در این زمینه، هنرمندان ایرانی بارها از آرزوی خود صحبت کرده‌اند. در سال ۱۳۹۶، سهراب پورناظری، آهنگساز و نوازنده موسیقی ایرانی، با انتشار عکسی از میدان آزادی و نوشتن جمله‌ای کوتاه اظهار داشت: «به امید روزی که روی این چمن بزرگ‌ترین کنسرت ایران را ببینیم». در آن زمان، او در حال اجرای پروژه «سی» در کاخ سعدآباد بود که با همراهی همایون شجریان، نزدیک به ۱۲۰ هزار نفر آن را تماشا کردند. پورناظری در سال‌های گذشته نیز چندین بار این آرزو را بازگو کرده است.

موسیقی در کنار ورزش فوتبال

در دهه‌های گذشته، محدودیت‌هایی برای برگزاری کنسرت‌های رسمی در ورزشگاه آزادی وجود داشته است، اما این ورزشگاه همواره میزبان صدا و موسیقی بوده است. فوتبال تنها فرصت بود تا صدای خوانندگان پاپ از بلندگوهای ورزشگاه به گوش ده‌ها هزار نفر برسد، حتی اگر فقط برای چند دقیقه باشد. هنرمندانی همچون علی عبدالمالکی، محسن ابراهیم‌زاده، هوروش بند، زانکو، رضا صادقی، حامد همایون، رضا یزدانی، بهنام بانی و دیگران در رویدادهایی مانند جشن قهرمانی پرسپولیس، استقلال یا دربی، اجرا کرده‌اند. این اجراها معمولاً با پخش زنده تلویزیونی همراه بوده است، هرچند از نظر حقوقی و فنی به عنوان کنسرت محسوب نمی‌شوند.

آرزوهایی که در ورزشگاه‌ها به واقعیت پیوستند

در حالی که هنرمندان ایرانی مدت‌هاست در حسرت برگزاری یک کنسرت بزرگ در استادیوم آزادی تهران هستند، در آن سوی مرزها، صحنه‌های بزرگ ورزشی از دهه‌ها پیش به محلی برای نمایش شکوه موسیقی بدل شده‌اند. یکی از معروف‌ترین نمونه‌ها، اجرای گروه کویین در کنسرت خیریه Live Aid در سال ۱۹۸۵ است. استادیوم ومبلی لندن در آن روز شاهد اجرای فردی مرکوری در مقابل بیش از ۷۰ هزار نفر بود، اجرایی که به یکی از لحظات تاریخی و درخشان در عرصه موسیقی زنده تبدیل شد.

در دهه ۹۰ میلادی، مایکل جکسون با تور جهانی «Dangerous»، استادیوم‌های بزرگ در اروپا، آسیا و آمریکا را پر کرد. برخی از اجراهای او، از جمله در استادیوم المپیک مونیخ و استادیوم ملی توکیو، با حضور ده‌ها هزار تماشاگر برگزار شد. پادشاه پاپ، این استادیوم‌ها را به صحنه‌هایی برای تئاتر، رقص، فناوری و صدا تبدیل کرد. این الگو بعدها توسط هنرمندانی مانند بیانسه، اد شیرن و تیلور سوئیفت ادامه یافت. در سال‌های اخیر، گروه کره‌ای BTS در استادیوم‌هایی در لس‌آنجلس و پاریس اجرا کرده است، کنسرت‌هایی که گاهی با حضور بیش از ۹۰ هزار تماشاگر، رکوردهای تازه‌ای در تاریخ موسیقی آسیایی ثبت کرده‌اند.

آزادی، چه نقشی در ساختن آینده دارد؟

اگرچه ورزشگاه آزادی هنوز هم مانند دیگر کشورهای جهان میزبان کنسرت‌های بزرگ و رسمی نیست، اما همچنان در حافظه جمعی هنرمندان و مردم به عنوان نمادی از آرزوی فرهنگی باقی مانده است. مسئولان کشور باید به این نکته توجه کنند که در دنیای موسیقی امروزی، استادیوم‌ها نقش رسانه‌ای برای نشان دادن قدرت هنرمند، محبوبیت او و تاثیر فرهنگی‌اش دارند. بنابراین، وقتی خوانندگان ایرانی درباره رویای اجرای کنسرت در آزادی صحبت می‌کنند، در واقع قصد دارند تجربه‌ای مشترک با هزاران نفر در قلب یک شهر بسازند.