بیوگرافی تورج نگهبان خالق ترانه «ای ایران ایران» و اسطوره موسیقی ایرانی

تورج نگهبان، خالق ترانه‌های معروفی مانند «ایران ایران» و ده‌ها تصنیف ماندگار دیگر است. در طول سال‌ها فعالیت هنری‌اش، با بسیاری از خوانندگان برجسته ایرانی همکاری کرده است. او را به‌درستی می‌توان از نسل ترانه‌سرایان نوآور موسیقی ایرانی دانست که آثارشان همواره در حافظه فرهنگی کشور جای گرفته و ماندگار شده است.

زندگینامه تورج نگهبان

زادگاه و تحصیلات

تورج نگهبان در تاریخ ۶ اردیبهشت ۱۳۱۱ در شهر اهواز به دنیا آمد. او تحصیلات ابتدایی خود را در خرمشهر و شیراز سپری کرد و دوره متوسطه را در دبیرستان زرتشتی فیروزبهرام تهران به پایان رساند. پس از آن وارد دانشگاه تهران شد و موفق به اخذ مدرک لیسانس در رشته ادبیات فارسی و فوق‌لیسانس در علوم اجتماعی گردید.

پدر او فردی ذوق‌نویس و آشنا با ادبیات بود؛ بنابراین، تورج از دوران نوجوانی به شعر سرودن علاقه‌مند شد و این استعداد ادبی را میراثی از پدرش می‌دانست.

شروع فعالیت در عرصه هنر

آشنایی نگهبان با همایون خرم، نوازنده ویولن و آهنگساز، در اواخر دهه ۱۳۲۰، مسیر ورود او به دنیای ترانه‌سرایی را هموار ساخت. او اولین ترانه خود را در سال ۱۳۲۷ بر اساس ملودی‌ای از همایون خرم سرود که در برنامه‌ای زنده و با صدای گوینده رادیو پخش شد. پس از آن، ترانه «گل من» نتیجه همکاری او با امین‌الله رشیدی و همایون خرم بود که با استقبال گسترده‌ای روبه‌رو شد. به‌طوری که مجله موسیقی رادیو ایران متن شعر و نت آن را به عنوان نمونه‌ای موفق منتشر کرد.

در سن ۱۹ سالگی، نگهبان ترانه‌ای برای برنامه «گل‌ها» سرود که با صدای غلامحسین بنان و آهنگسازی روح‌الله خالقی اجرا و از رادیو پخش شد. به این ترتیب، نام تورج نگهبان در دهه ۱۳۳۰ به عنوان یک ترانه‌سرای جوان و مستعد بر سر زبان‌ها افتاد.

در صدسالگی دلکش، «بانوی حنجره طلایی» موسیقی ایران، چه کسی بود؟

شهرت و آثار ماندگار تورج نگهبان

در طول دوران فعالیت هنری خود، تورج نگهبان بیش از هزار ترانه سروده و با بسیاری از خوانندگان مشهور آن زمان همکاری کرده است. او تنها برای رادیو ایران بیش از ۷۰۰ ترانه تولید نمود و علاوه بر آن، ترانه‌هایی متعددی برای فیلم‌های سینمایی و آلبوم‌های موسیقی پاپ خلق کرد. از جمله هنرمندانی که با او همکاری داشتند می‌توان به ویگن، گوگوش، مهستی، هایده، داریوش و مرضیه اشاره کرد.

بسیاری از ترانه‌های او با همکاری آهنگسازان برجسته‌ای چون همایون خرم، اسفندیار منفردزاده، بابک افشار، واروژان و انوشیروان روحانی خلق شده‌اند و به آثار ماندگار در تاریخ موسیقی ایران تبدیل شده‌اند. به عنوان نمونه، ترانه «کلاه مخملی» با آهنگسازی اسفندیار منفردزاده برای فیلم «قیصر» شناخته می‌شود که به عنوان نخستین ترانه متن در تاریخ سینمای ایران محسوب می‌گردد. همچنین، ترانه عاشقانه «سوگند» با صدای ویگن یکی از آثار مشهور است که متن آن توسط تورج نگهبان سروده شده است.

نگهبان در سبک‌های متنوعی فعالیت کرد؛ از ترانه‌های کوچه‌بازاری و عامه‌پسند گرفته تا قطعاتی فاخر برای برنامه «گل‌ها» و ترانه‌های پاپ که امروز جزئی از خاطرات جمعی ایرانیان به شمار می‌روند.

ایران، ایران؛ سرود ملی همیشگی و ماندگار

در کارنامه هنری تورج نگهبان، سرودهای ملی و میهن‌دوستانه جایگاه خاصی دارند. معروف‌ترین اثر او در این حوزه، ترانه «ایران، ایران» است که شعر آن را در اوایل دهه ۱۳۶۰ سروده است. این سرود با موسیقی ساخته شده توسط محمد سریر و اجرای محمد نوری به شهرت رسیده است. سرودی پرشور و احساسی که با عبارت «در روح و جان من می‌مانی ای وطن» آغاز می‌شود، همچنین با نام‌های «ایران، ایران» و «ای وطن» شناخته می‌شود.

سایر فعالیت‌های هنری

توانایی‌های تورج نگهبان تنها محدود به ترانه‌سرایی نبود. او در حوزه ترجمه و دوبله آثار هنری نیز فعالیت‌های قابل توجهی انجام داد. نگهبان اشعار فیلم موزیکال مشهور «اشک‌ها و لبخندها» (The Sound of Music) را به زبان فارسی ترجمه کرد و نسخه فارسی ترانه‌های این فیلم با اجرای هنرمندان اپرای تهران ضبط و منتشر شد.

از سمت راست: منوچهر بی‌بی‌یان، تورج نگهبان و معینی کرمانشاهی.

نظارت بر دوبله فارسی فیلم کلاسیک «بانوی زیبای من» (My Fair Lady) نیز بر عهده تورج نگهبان بود که در استودیو طنین انجام شد و این اثر به عنوان یکی از شاهکارهای دوبله در تاریخ سینمای ایران شناخته می‌شود. علی کسمایی مدیر دوبلاژ این پروژه بود و کیفیت بالای دوبله و صداگذاری آن به حدی بود که شرکت سازنده فیلم برای آن جایزه ویژه‌ای اهدا کرد.

بنابراین، نگهبان با فعالیت در حوزه

زندگی خصوصی و خانوادگی تورج نگهبان

سال‌ها قبل از انقلاب، نگهبان ازدواج کرد و چهار فرزند (یک پسر و سه دختر) به دنیا آورد. همسر و فرزندانش همواره پشتیبان او بودند و تا آخرین روزهای زندگی‌اش در کنار او باقی ماندند.

نوید نگهبان، فرزند تورج نگهبان، راه پدرش را در عرصه هنر دنبال کرد و به عنوان بازیگر در سینمای هالیوود شناخته شد. در چهاردهمین سالگرد درگذشت پدرش در سال ۱۴۰۱، نوید نگهبان کتابی به نام «ره‌توشه» منتشر کرد که شامل خاطرات، گزیده‌ای از ترانه‌ها و اشعار تورج نگهبان است و در آمریکا به چاپ رسید.

فقدان

تورج نگهبان پس از مدت‌ها مبارزه با مشکلات ریوی و عارضه کیسه صفرا، سرانجام در ۳۰ مرداد ۱۳۸۷ در بیمارستان تارزانا در لس‌آنجلس بر اثر ذات‌الریه درگذشت. در آن زمان ۷۶ ساله بود. پیکر او در حضور خانواده، دوستان و علاقمندانش در آرامگاه فارست‌لاون هالیوود، کالیفرنیا، به خاک سپرده شد.