چین چگونه رمزارزها را ممنوع کرد؟ تاریخچه و آینده
تحریمهای سختگیرانه چین علیه رمزارزها: تاریخچه کامل ممنوعیتها و تاثیرات بر بازار جهانی
تحریمهای سختگیرانه چین علیه رمزارزها، تاریخچه ممنوعیتها و تاثیرات آن بر بازار جهانی، راهکارهای فعالیت در فضای محدود و آینده رمزارز در چین.

از زمان عرضه بیتکوین در سال ۲۰۰۹ و افزایش مداوم محبوبیت و ارزش آن، دولت چین همواره موضع خصمانهای نسبت به رمزارزها از جمله بیتکوین اتخاذ کرده است. در طول ۱۳ سال گذشته، مقامات چینی ۱۸ بار اقدام به ممنوعیت فعالیتهای مرتبط با رمزارزها کردهاند که نشانگر شدت نگرانی و مبارزه جدی آنها با این بازار است. با وجود محدودیتها و ممنوعیتهای گسترده، صنعت رمزارز در چین توانسته است به فعالیت خود ادامه دهد و حتی رشد قابل توجهی داشته باشد. این وضعیت ناشی از عدم قطعیت کامل قوانین و نبود سیاستهای جامع در این زمینه است که به فعالان بازار فرصت میدهد راهحلهایی برای عبور از محدودیتها بیابند.
آیا رمز ارزها برای چین چالشی جدی محسوب میشوند؟
مواضع چین در قبال رمزارزها بر اساس ماهیت غیرمتمرکز این داراییهای دیجیتال استوار است. ویژگی غیرمتمرکز بودن رمزارزها مانع از کنترل کامل دولت چین بر جریانهای اقتصادی و جلوگیری از خروج سرمایه از کشور میشود، موضوعی که مقامات پکن همواره تلاش کردهاند محدود کنند.
در قالب سیاستهای کنترل سرمایه، چین محدودیتی سالانه معادل ۵۰ هزار دلار برای خرید ارزهای خارجی وضع کرده است. اما با استفاده از رمزارزهایی مانند بیتکوین و سایر ارزهای دیجیتال، شهروندان چینی قادر بودند این محدودیتها را دور زده و بدون نیاز به تایید مقامات، در بازارهای خارجی، از جمله خرید املاک در خارج از کشور، سرمایهگذاری کنند.
در سپتامبر ۲۰۲۱، دولت چین به طور کامل فعالیتهای مرتبط با رمزارزها را ممنوع اعلام کرد و تمامی رمزارزهای غیرمجاز را سوزاند. پیش از این، پکن سیاستهای سختگیرانهتری در قبال رمزارزها اتخاذ کرده بود که در نهایت منجر به ممنوعیت کامل شد. در این گزارش، مروری جامع بر ممنوعیتهای رمزارز در چین قبل از اقدام نهایی سال ۲۰۲۱ ارائه میشود.
قبل از ممنوعیت فعالیت رمزارزها
پیش از ممنوعیتهای اخیر در حوزه رمزارز، چین یکی از کشورهای پیشرو در پذیرش و توسعه این فناوری بود. در اوایل دهه ۲۰۱۰، چین به سرعت جایگاه خود را در بازار بیتکوین (Bitcoin) تثبیت کرد. در سال ۲۰۱۱، اولین صرافی رمزارز در چین به نام بیتمَن (Bitman) راهاندازی شد که زیرساختهای لازم برای رشد بازار رمزارزها را فراهم آورد. در سال ۲۰۱۳، موتور جستوجوی برتر چین، بایدو (Baidu)، شروع به پذیرش بیتکوین به عنوان روش پرداخت برای خدمات امنیت سایت خود کرد.
چین با بهرهگیری از انرژی ارزان، به محلی مناسب برای راهاندازی مزارع بزرگ استخراج رمزارز تبدیل شد. در این میان، شرکت بیتمَن که تولیدکننده تجهیزات ماینینگ ASIC (مدارهای مجتمع تخصصی برای استخراج) است، در سال ۲۰۱۴ فعالیت خود را در چین آغاز کرد و به سرعت به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان تجهیزات ماینینگ در جهان بدل شد.
در دهه ۲۰۱۰، چین به عنوان قطب اصلی معاملات و استخراج بیتکوین شناخته شد، بهطوری که تعداد زیادی از شرکتها و استخرهای ماینینگ به دلیل هزینههای پایین برق و دسترسی آسان به تجهیزات، در این کشور مستقر شدند. طی سالهای ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷، این روند رشد ادامه یافت و محبوبیت رمزارزهای مجازی در میان مردم چین افزایش پیدا کرد.
با گسترش فعالیتهای ماینینگ و رشد سریع بازار، بسیاری از شهروندان چینی از ویژگیهای غیرمتمرکز و ناشناس رمزارزها برای عبور از محدودیتهای سرمایهای دولت استفاده کردند. اما با افزایش حجم سرمایهفراری و نگرانیهای مربوط به جایگزینی رمزارزها با پول رسمی کشور، دولت چین شروع به وضع محدودیتها و ممنوعیتهایی در این حوزه کرد. در نتیجه، چین چندین بار اقدام به ممنوعیت فعالیتهای مرتبط با رمزارزها نمود که جزئیات آن در ادامه توضیح داده خواهد شد.
چین در ژوئن ۲۰۰۹ استفاده از ارزهای مجازی را ممنوع کرد
شش ماه پس از راهاندازی بیتکوین (با ارزش اولیه حدود ۰.۰۰۰۱ دلار)، وزارت فرهنگ و وزارت تجارت چین اقدام به ممنوعیت استفاده از ارزهای مجازی برای مبادلات واقعی کالا و خدمات کردند. این اقدام با هدف جلوگیری از استفاده گیمرها از ارزهای مجازی (پول درون بازی) برای خرید کالا و خدمات در دنیای واقعی صورت گرفت. هرچند این ممنوعیت به طور خاص بیتکوین را هدف قرار نداد، چرا که در آن زمان این ارز دیجیتال چندان محبوب و ارزشمند نبود، اما پایهگذار روند محدودیتها و مقررات ضد رمزارز در سالهای بعد شد.
سپتامبر ۲۰۱۳: بانکهای چین مجاز به انجام تراکنشهای بیتکوین نیستند
در تاریخ ۵ دسامبر ۲۰۱۳، چین اولین عملیات سوزاندن مستقیم رمزارز را انجام داد. در این رویداد، نهادهای مالی و نظارتی چین، از جمله بانک مرکزی چین (People’s Bank of China - PBoC)، وزارت صنعت و اطلاعات، و دیگر سازمانهای ناظر، بیانیهای مشترک صادر کردند که در آن استفاده از بیتکوین در بانکها و فعالیتهای مرتبط با این رمزارز ممنوع اعلام شد.
در بیانیه مذکور، بیتکوین به عنوان «کالای مجازی خاص» شناخته شد، چرا که فاقد ویژگیهای یک پول قانونی بود. ممنوعیت بر داراییهای دیجیتال بهویژه به دلیل نبود پشتوانه لازم برای ایفای نقش پول قانونی و نبود نظارت مرکزی بر آنها اعمال شد. بانک مرکزی چین همچنین اعلام کرد که ماهیت ناشناس و غیرمتمرکز بیتکوین، این رمزارز را مستعد استفاده در جرائم مالی مانند پولشویی میکند.
ممنوعیت فعالیتهای مربوط به بیتکوین در سپتامبر ۲۰۱۳، مانع از معاملهگری فردی در این رمزارز نشد، اما هشدارهای جدی درباره ریسکهای آن صادر شد. در آن زمان، بیتکوین در روند صعودی قرار داشت و برای اولین بار پس از مدتها، سطح مقاومتی ۱۰۰۰ دلار را شکست، تنها دو هفته پیش از اعلام این محدودیت.
پس از اجرای ممنوعیت، قیمت بیتکوین تقریباً ۳۰ درصد کاهش یافت؛ از بیش از ۱۱۰۰ دلار در ۳۰ نوامبر، به حدود ۵۵۹ دلار در ۱۸ دسامبر. این کاهش بیشتر شد وقتی بانک مرکزی چین دستور داد خدمات شخص ثالث در این کشور، فعالیتهای خود با صرافیهای بیتکوین را متوقف کنند. در نتیجه، غول فناوری چینی، بایدو (Baidu)، پرداختهای بیتکوین را متوقف کرد و صرافی بزرگ بیتکوین در چین، BTCC (BTC China)، دیگر پذیرش واریز یوان را متوقف ساخت، که سبب سقوط بیشتر قیمت بیتکوین شد.
کاهش فعالیتهای رمز ارزی در پلتفرم علیبابا در ژانویه ۲۰۱۴
در ژانویه ۲۰۱۴، غول تجارت الکترونیک چین، علیبابا، اقدام به ممنوعیت تراکنشهای بیتکوین کرد، اقدامی که پس از بیدو (Baidu) صورت گرفت. این شرکت علاوه بر محدودیت در تراکنشهای بیتکوین، فروش تجهیزات ماینینگ مانند ASIC (مدارهای مجتمع مخصوص برنامهریزی شده) را نیز در پلتفرم خود ممنوع کرد.
در همان سال، شایعات نادرستی درباره ممنوعیت فعالیتهای رمزارزی در چین منتشر شد که تأثیر قابلتوجهی بر قیمت داراییهای دیجیتال، بهویژه بیتکوین، گذاشت. به عنوان نمونه، در مارس ۲۰۱۴، خبری کذب در شبکه سینا ویبو (Sina Weibo) منتشر شد مبنی بر اینکه چین در کمتر از یک ماه قصد دارد تمامی تراکنشهای بیتکوین را ممنوع کند. این خبر کذب باعث کاهش شدید قیمت بیتکوین شد، هرچند بعدها مشخص شد که تنها حدس و گمان بوده است، اما تأثیر آن بر بازار بسیار ملموس بود.
ترس و تهدیدهای مداوم نسبت به ممنوعیت صرافیهای رمزارزی در چین، منجر به بسته شدن برخی صرافیهای محلی مانند FXBTC شد. در حالی که دولت چین در سال ۲۰۱۴ رسماً ممنوعیتی اعلام نکرده بود، اما فضای نااطمینانی و ترس از ممنوعیت، سبب شد قیمت بیتکوین تا سطح ۳۴۶ دلار کاهش یابد، ولی در پایان همان سال مجدداً تا نزدیک به ۸۰۰ دلار بازیابی شد.
چین در سپتامبر ۲۰۱۷ فعالیت صرافیهای رمزارز و عرضه اولیه سکه را ممنوع کرد
در سپتامبر ۲۰۱۷، همزمان با اوجگیری بیسابقه بیتکوین و رسیدن به قله تاریخی نزدیک به ۲۰ هزار دلار، دولت چین رسماً فعالیت تمامی صرافیهای رمزارز در داخل کشور را ممنوع اعلام کرد. این تصمیم در پی کاهش ارزش یوآن و نگرانیهای مرتبط با پولشویی و مدیریت ارزهای خارجی اتخاذ شد. در ابتدای همان سال، بانک مرکزی چین (PBoC) تحقیقات گستردهای درباره فعالیتهای صرافیهای رمزارز آغاز کرد و تمرکز این بررسیها بر فعالیتهای مرتبط با فیوچرز و شناسایی موارد سوءاستفاده مالی بود.
نتایج این تحقیقات منجر به تصمیم دولت شد که تمامی صرافیهای رمزارز و عرضه اولیه سکه (ICO) را در تاریخ ۴ سپتامبر ۲۰۱۷ به طور کامل ممنوع کند. در آن زمان، ICOها در فضای رمزارز بسیار محبوب بودند و به استارتاپها امکان میدادند پروژههای خود را از طریق عرضه توکن تأمین مالی کنند. این ممنوعیت به معنای توقف کامل فعالیتهای مرتبط با ICO برای شهروندان و ساکنان چین بود.
بانک مرکزی چین در بیانیهای اعلام کرد که ICOها به عنوان روشی غیرقانونی در جمعآوری سرمایه شناخته میشوند و خطراتی جدی برای ثبات اقتصادی کشور دارند. بر اساس این بیانیه، تمامی وجوه جمعآوریشده از طریق ICO باید به سرمایهگذاران بازگردانده شود و شرکتهای پرداخت و موسسات مالی موظف شدند فعالیتهای مرتبط با جمعآوری سرمایه از طریق ICO را متوقف کنند.
در تاریخ ۱۵ سپتامبر، مقامات چینی به تمام صرافیهای رمزارز فعال در داخل کشور دستور دادند به صورت داوطلبانه عملیات خود را متوقف و فرآیند برداشت وجوه را تسهیل کنند. این اقدام منجر به مهاجرت برخی صرافیهای چینی به خارج از کشور شد، در حالی که دیگران نظیر ویابیتیسی (ViaBTC) و بیتیسیک (BTCC) به طور کامل تعطیل شدند.
با وجود ممنوعیت فعالیت صرافیهای رمزارز در داخل، معاملهگران چینی همچنان از طریق پلتفرمهای P2P و صرافیهای خارج از کشور به معامله رمزارز ادامه دادند.
در آوریل ۲۰۱۹، استخراج بیتکوین در چین ممنوع شد
در آوریل ۲۰۱۹، کمیسیون توسعه و اصلاحات ملی چین (NDRC) بیانیهای صادر کرد که استخراج بیتکوین (Bitcoin) را به عنوان یکی از منابع اصلی آلودگی زیستمحیطی معرفی کرد و خواستار توقف تدریجی فعالیتهای مرتبط در سطح دولت شد. این اعلامیه در فضای رمزارزها واکنشهای قابل توجهی برانگیخت، چرا که چین بزرگترین مرکز جهانی استخراج بیتکوین است و بیش از نیمی از قدرت هش (hash rate) شبکه در این کشور متمرکز است.
شرکتها و اپراتورهای ماینینگ در چین به دلیل بهرهمندی از برق ارزان، ترجیح میدهند فعالیتهای خود را در این کشور انجام دهند، چرا که این عامل هزینههای عملیاتی را به شدت کاهش میدهد و سودآوری را افزایش میدهد.
پس از فشارهای گسترده و واکنشهای مثبت و منفی، کمیسیون توسعه و اصلاحات ملی چین از موضع خود عقبنشینی کرد و در نهایت، استخراج بیتکوین را از فهرست بخشهایی که باید محدود یا حذف شوند، حذف کرد. پس از این رویداد، قیمت بیتکوین کمی کاهش یافت، اما به سرعت به روند صعودی خود ادامه داد و تلاش کرد به سطوح تاریخی برسد.
مارس ۲۰۲۰؛ سقوط شدید بازار رمزارزها و تشدید مقررات
سال ۲۰۲۰ برای بازار رمزارز در چین، سالی سخت و پرتنش بود. دولت این کشور در این سال، سیاستهای سرکوبگرانه و محدودکنندهای را در حوزه رمزارزها اعمال کرد که تاثیرات قابل توجهی بر بازار داشت. در ماه مارس، چین نقش عمدهای در آغاز «خونریزی رمزارزها» ایفا کرد؛ رویدادی که در آن قیمت اغلب توکنهای مهم به شدت کاهش یافت و بازار جهانی رمزارزها را تحت تاثیر قرار داد. این سقوط عمدتاً ناشی از محدودیتهای سختگیرانه دولت چین و خارج شدن سرمایهگذاران چینی از بازارهای رمزارز بود.
در آگوست همان سال، بانک مرکزی چین (PBoC) اعلام کرد قصد دارد حدود ۱۰۰ وبسایت خارجی ارائهدهنده خدمات تبادل رمزارز را مسدود کند. همچنین در نوامبر، دولت هنگکنگ اعلام کرد قصد دارد فعالیتهای مربوط به معامله رمزارز را به منظور مقابله با پولشویی ممنوع کند. این اقدامات محدودکننده، بر فعالیتهای بازار رمزارز در منطقه تاثیر منفی گذاشت.
با وجود ادامه سیاستهای سختگیرانه، بیتکوین در پایان سال ۲۰۲۰ توانست از مرز ۲۰ هزار دلار عبور کند و در نهایت به بالای ۳۰ هزار دلار برسد، که بالاترین رکورد در سه سال اخیر محسوب میشود. این روند نشاندهنده قدرت و پتانسیل بازار رمزارز در مواجهه با محدودیتهای نظارتی بود.
چین در سال ۲۰۲۱ محدودیتهای شدیدی بر فعالیتهای معاملاتی و استخراج رمزارزها اعمال کرد
در سال ۲۰۲۱، چین به شدت به سرکوب فعالیتهای مرتبط با رمزارزها ادامه داد، که این دوره را به عنوان سختترین دوران در تاریخ بازار کریپتو در این کشور شناخته میشود. در ماه مه همان سال، انجمن مالی اینترنت ملی چین (نشنال اینترنت فاینانس آژانسیشن)، انجمن بانکداری چین و انجمن پرداخت و تسویه حساب چین بیانیه مشترکی صادر کردند و شهروندان چینی را از سرمایهگذاری در رمزارزها بر حذر داشتند، به دلیل ریسکهای بالقوه این فعالیتها. بانک مرکزی چین (PBoC) همچنین به بانکها و ارائهدهندگان خدمات پرداخت موبایلی دستور داد از ارائه خدمات بانکی و تسویهحساب به افراد درگیر در معاملات رمزارز خودداری کنند.
در ژوئن ۲۰۲۱، شورای دولتی چین خواستار اجرای محدودیتهای سختگیرانه در حوزه ماینینگ رمزارز در سراسر کشور شد. پیش از این، مقامات استانی در مراکز اصلی ماینینگ بیتکوین، از جمله سینکیانگ، سیچوان و مغولستان داخلی، سیاستهای سختگیرانهای برای توقف عملیات ماینینگ اتخاذ کرده بودند. پس از اعلام شورای دولتی، دولتهای استانی شروع به اعمال مقررات و اقدامات پیشگیرانه برای حذف کامل فعالیتهای ماینینگ رمزارز کردند، با استناد به مصرف بالای انرژی این فعالیتها که میتواند اهداف چین در کاهش انتشار CO2 تا سال ۲۰۳۰ و رسیدن به وضعیت کربن صفر تا سال ۲۰۶۰ را تهدید کند.
این تحولات سبب شد تا ماینرهای رمزارز و صرافیها یا به کشورهای پذیرای رمزارز مهاجرت کنند یا به طور کامل فعالیت خود را متوقف سازند. با توجه به اینکه حدود ۵۰ درصد از توان ماینینگ بیتکوین در چین متمرکز بود، این ممنوعیت تاثیر قابل توجهی بر اقتصاد جهانی بیتکوین داشت.
در سپتامبر ۲۰۲۱، بانک مرکزی چین بار دیگر اعلام کرد تمامی تراکنشهای رمزارزی در این کشور غیرقانونی است. این بار، اقدامات محدودکننده در حوزه رمزارزها جامعتر بود و مقامات چینی، شامل بانک مرکزی، دیوان عالی کشور، پلیس و هفت نهاد دولتی دیگر، بیانیه مشترکی منتشر کردند که موضع قاطع دولت را درباره رمزارزها مشخص میساخت و هرگونه ابهام و تفسیر نادرست را برطرف کرد.
بر اساس این بیانیه مشترک، تمامی تراکنشهای رمزارزی، چه رمزارز به رمزارز و چه رمزارز به فیات، و همچنین فعالیتهای سرمایهگذاری و معامله در پلتفرمهای داخلی و خارجی رمزارزها، غیرقانونی تلقی شد. شهروندان چینی که در صرافیهای خارجی رمزارز فعالیت میکنند، چه به عنوان بازاریاب و چه به عنوان پشتیبان فنی، در صورت تخطی از قانون، مشمول پیگرد قانونی خواهند شد. همچنین، نهاد توسعه و اصلاحات ملی (NDRC) قصد داشت هزینههای برق را افزایش دهد و هر شرکتی که قصد راهاندازی عملیات ماینینگ در چین را داشته باشد، مسدود کند، در راستای سیاستهایی برای کاهش فعالیتهای ماینینگ در کشور.
چرا چین فعالیتهای مرتبط با رمزارزها را ممنوع کرد؟
بانک مرکزی چین اعلام کرد که ممنوعیت فعالیتهای مرتبط با رمزارزها را به منظور مقابله با جرائم مالی و جلوگیری از ناپایداری اقتصادی ناشی از اوراق بهادار ثبتنشده وضع کرده است. هدف اصلی این اقدام، جلوگیری از استفاده شهروندان از رمزارزها برای عبور از محدودیتهای سختگیرانه سرمایهای است که دولت چین اعمال میکند.
در چین، محدودیتهای ارزی بسیار شدید است؛ هر فرد تنها مجاز است سالانه تا سقف ۵۰ هزار دلار مبادله کند و هر میزان بیشتر نیازمند مجوز رسمی از اداره کل ارز خارجی (State Administration of Foreign Exchange) است. رمزارزها این امکان را فراهم میکردند که شهروندان با تبدیل یوان به توکنهای دیجیتال و سپس به دلار یا ارزهای دیگر، از این محدودیت عبور کنند، موضوعی که دولت چین به شدت با آن مخالفت دارد.
علاوه بر این، دلایل دیگری برای ممنوعیت رمزارز در چین مطرح شده است. یکی از مهمترین آنها، حفاظت از مصرفکنندگان است؛ به دلیل سطح نسبتا بالای ناشناسی و سهولت در انجام تراکنشها، فعالان مخرب از رمزارزها برای فعالیتهای غیرقانونی مانند پولشویی، طرحهای پانزی، باجافزارها و فروش اقلام ممنوع بهره میبرند. دولت چین هشدار داده است که شهروندان باید از فعالیت در بازار رمزارزها پرهیز کنند.
همچنین، نبود حمایت قانونی واضح یکی دیگر از دلایل ممنوعیت است؛ اکثر رمزارزها غیرمتمرکز هستند و هیچ نهاد مرکزی کنترل آنها را بر عهده ندارد، بنابراین دولت چین آنها را به عنوان ارزهای قانونی نمیپذیرد. علاوه بر این، مسائل زیستمحیطی نیز در تصمیمگیریهای دولت نقش دارند؛ استخراج بیتکوین و دیگر رمزارزهای مبتنی بر اثبات کار مصرف بالای انرژی دارد و چین که در پیمان پاریس (پاریس اگریمنت) تعهداتی در زمینه کاهش انتشار گازهای گلخانهای دارد، معتقد است فعالیتهای استخراج مانع از تحقق این اهداف میشود.
در نهایت، در دوران بازار گاوی رمزارزها در سال ۲۰۱۳، یوان چین نسبت به بسیاری از ارزهای رقیب در بازار ارز خارجی ضعیفتر شد. دولت این رمزارزها را تهدیدی برای ارزش پول ملی خود تلقی کرد و اقدام به ممنوعیت آنها نمود. همچنین، چین در حال توسعه و آزمایش یک ارز دیجیتال مرکزی (CBDC) است تا کنترل کامل بر فعالیتهای مربوط به پول دیجیتال در داخل مرزهای خود را حفظ کند و ارزهای غیرمجاز را غیرقابل قبول بداند.
هشت کشور دیگر که معامله رمزارزها را به طور کامل ممنوع کردند
چین تنها کشوری نیست که رمزارزها را ممنوع کرده است. کشورهای دیگری نیز در این زمینه اقداماتی مشابه انجام دادهاند، از جمله افغانستان، الجزایر، بنگلادش، بولیوی، مصر، عراق، مراکش و نپال. این ممنوعیتها بخشی از سیاستهای محدودکنندهای است که دولتها در مواجهه با رشد و توسعه بازار رمزارزها اتخاذ کردهاند. در حال حاضر، این کشورها به دلیل نگرانیهای مربوط به کنترل مالی، پولشویی و عدم نظارت قانونی، محدودیتهایی را بر فعالیتهای مرتبط با رمزارزها اعمال کردهاند.
پایان گزارش
ماهیت غیرمتمرکز، بدون مرز و ناشناس رمزارزها، چالش جدی برای دیدگاه دولت چین در زمینه اقتصاد کنترلشده توسط دولت است. رژیم استبدادی پکن معتقد است که رمزارزها نماد اصلی فرار سرمایه هستند که به ادعای دولت، اقتصاد این کشور را در معرض خطر قرار میدهند.
در طول ۱۳ سال گذشته، چین در مجموع ۱۹ بار فعالیتهای مرتبط با رمزارزها را ممنوع کرده است، اما این ممنوعیتها تأثیر چندانی بر رشد صنعت رمزارز در این کشور نداشت. در سپتامبر ۲۰۲۱، دولت چین با اعلام ممنوعیت مشترک، فعالیتهای رمزارزی را در داخل کشور به طور کامل متوقف کرد، اما این اقدام در عین حال مسیر را برای راهاندازی ارز دیجیتال رسمی و تحت نظارت دولت چین هموار ساخت.
منبع: کریپتو.نیوز