طرح پانزی بیت‌کوین؛ فریب یا فرصت سرمایه‌گذاری؟
طرح پانزی بیت‌کوین؛ حقیقت یا فریب بزرگ در دنیای ارزهای دیجیتال؟
بررسی شباهت‌ها و تفاوت‌های بیت‌کوین با طرح‌های پونزی؛ آیا این ارز دیجیتال مشروع است یا فریب بزرگ در دنیای رمزارزها؟
بحث‌های مربوط به طرح پانزی در حوزه بیت‌کوین (Bitcoin) همچنان داغ است و نظرات مختلفی درباره ماهیت و مشروعیت این ارز دیجیتال مطرح می‌شود. منتقدان معتقدند که برخی از پروژه‌های رمزارزی، شباهت‌هایی با ساختارهای پانزی دارند و در حقیقت، به‌نوعی کلاهبرداری و فریب سرمایه‌گذاران محسوب می‌شوند. این افراد بر این باورند که در این نوع طرح‌ها، سودهای وعده‌داده‌شده تنها از سرمایه‌های جدید جذب‌شده تامین می‌شود و در نهایت، سیستم ناپایدار و متزلزل است.
در مقابل، طرفداران بیت‌کوین و ارزهای دیجیتال بر این باورند که این فناوری، برخلاف طرح‌های پانزی، ارزش ذاتی ندارد، اما در عین حال، از نظر فناوری و کاربردهای اقتصادی، نوآوری‌های قابل توجهی ارائه می‌دهد. آنان تأکید می‌کنند که بیت‌کوین و سایر رمزارزها بر پایه شبکه‌های غیرمتمرکز و فناوری بلاک‌چین ساخته شده‌اند و برخلاف ساختارهای کلاهبرداری، دارای پشتوانه فنی و اقتصادی هستند.
در سال جاری، چهره‌هایی مانند بن مک‌کِزی (بن مک‌کِزی) بازیگر شناخته‌شده سینما، با انتقادهای صریح نسبت به صنعت رمزارز، هشدارهای جدی درباره مخاطرات این بازار صادر کرده‌اند. مک‌کِزی، که سابقه نقش‌آفرینی در مجموعه‌های تلویزیونی مانند «او‌سی» و «گاتهام» را دارد، در سخنرانی‌های خود، رمزارزها را بزرگ‌ترین طرح پانزی تاریخ معرفی می‌کند و آن را مشابه کارهای برنی مادوف (برنی مادوف)، فردی که در دهه ۹۰ میلادی، با طرحی مخرب، میلیاردها دلار از سرمایه‌گذاران سرقت کرد، می‌داند.
او در سال ۲۰۲۳ در کمیته بانکی سنای آمریکا حضور یافته و هشدار داده است که بسیاری از پروژه‌های رمزارزی، در واقع، کلاهبرداری‌های بزرگ هستند که سرمایه‌گذاران بی‌خبر را فریب می‌دهند. منتقدان معتقدند که این بازار، در صورت نبود نظارت دقیق، می‌تواند به‌راحتی به مسیرهای نامشروع و سودهای غیرواقعی منتهی شود.
در مجموع، سوال اصلی این است که آیا بیت‌کوین و ارزهای دیجیتال دیگر، در قالب طرح‌های پانزی قرار دارند یا خیر. در حالی که برخی کارشناسان و منتقدان، هشدار می‌دهند که بخش قابل‌توجهی از بازار رمزارزها در معرض ریسک‌های بزرگ قرار دارد، طرفداران این فناوری بر پتانسیل‌های نوآورانه و ارزش‌های فناوری بلاک‌چین تأکید دارند. تحلیل نهایی نیازمند بررسی دقیق‌تر و نظارت مستمر بر عملکرد و ساختار این بازار است.
طرح پونزی چیست؟
پونزی‌اسکیم (Ponzi scheme) نوعی کلاهبرداری است که در آن سوددهی به سرمایه‌گذاران قدیمی از طریق جذب سرمایه‌گذاران جدید تأمین می‌شود، نه از طریق فعالیت‌های مشروع و سودآور. این نوع طرح‌ها با وعده سودهای بالا، افراد را فریب می‌دهند و به ظاهر سودآور به نظر می‌رسند، اما در واقع بنیان آن‌ها بر تداوم جریان ورود سرمایه‌های جدید استوار است.
این طرح‌ها مانند خانه‌ای از کارت هستند که تنها در صورت تداوم ورود مداوم سرمایه‌های نو پابرجا می‌مانند. در غیر این صورت، در برابر کمبود سرمایه‌گذاران جدید، فرو می‌پاشند. نام این نوع کلاهبرداری از چارلز پونزی، تاجر ایتالیایی قرن بیستم، گرفته شده است که در دهه ۱۹۲۰ مشهور شد و به همین شیوه کلاهبرداری انجام داد.
پونزی‌اسکیم‌ها شباهت زیادی به طرح‌های هرمی (پایرامید اسکیم) دارند، اما تفاوت اصلی در نوع وعده‌ها و ساختار آن‌ها است. در پونزی، تمرکز بر وعده سودهای بالا است، در حالی که در طرح‌های هرمی، سهم‌گیری بر اساس تعداد افراد معرفی‌شده است و معمولاً کمیسیون‌هایی به اعضا تعلق می‌گیرد. هر چند ممکن است محصولات یا خدماتی در این طرح‌ها وجود داشته باشد، اما هدف اصلی جذب افراد جدید است.
از نظر اقتصادی، هر دو نوع طرح غیرقابل اعتماد و غیرقابل دوام هستند و در نهایت با کاهش توانایی جذب سرمایه‌گذار جدید، فرو می‌پاشند. در بازار رمزارزها نیز، این نوع کلاهبرداری‌ها شباهت‌هایی دارند و همواره تهدیدی جدی برای سرمایه‌گذاران محسوب می‌شوند.
آیا بیت‌کوین طرح پانزی است؟
براساس تعاریف موجود، شباهت‌هایی میان بازار رمزارزها و طرح‌های پانزی دیده می‌شود، که این موضوع باعث شده است بیت‌کوین (BTC)، بزرگ‌ترین دارایی دیجیتال از نظر ارزش بازار، همواره در معرض اتهام شباهت به طرح‌های پانزی قرار گیرد.
منتقدان معتقدند که ارزش بیت‌کوین کاملاً وابسته به استمرار سرمایه‌گذاری‌ها است و اگر روند ورود سرمایه‌گذاران کاهش یابد، ممکن است بازار این ارز دیجیتال دچار بحران شود. این نگرانی‌ها پرسش‌هایی درباره کارایی عملی بیت‌کوین به عنوان وسیله‌ای برای خرید یا نگهداری ارزش مطرح می‌کند و برخی کارشناسان تردید دارند که بیت‌کوین بتواند جایگزین مناسبی برای پول نقد یا ابزار پایدار در تراکنش‌های روزمره باشد.
اتهام‌های مربوط به فعالیت‌های پانزی و بیت‌کوین
در یک مقاله گذشته، استیفن دیهل (Stephen Diehl)، مهندس نرم‌افزار و منتقد حوزه رمزارز، به بررسی ابهامات و انتقاداتی درباره بیت‌کوین (Bitcoin) پرداخت و آن را به عنوان یک طرح پونزی (Ponzi scheme) مورد نقد قرار داد. وی در تحلیل خود، ارزش بنیادی بیت‌کوین را مورد بررسی قرار داد و ادعا کرد که این رمزارز فاقد دارایی ملموس یا کاربرد اقتصادی مشخص است.
دیهل بر این باور است که فرضیه‌پنداری مبنی بر اینکه بیت‌کوین یک پونزی است، بر این پایه استوار است که ارزش آن صرفاً از طریق سفته‌بازی تأمین می‌شود و هیچ کاربرد واقعی ندارد. او معتقد است که قیمت بیت‌کوین بر اساس چرخه‌ای از سفته‌بازی استوار است که در آن سرمایه‌گذاران امیدوارند با ورود افراد جدید، قیمت‌ها افزایش یابد.
این کارشناس همچنین بر ناپایداری و غیرقابل دوام بودن مدل ارزش‌گذاری بیت‌کوین تأکید می‌کند و معتقد است بازار رمزارزها بر اساس احساسات غیرمنطقی و هیجانات بازار شکل گرفته است، به‌طوری که سرمایه‌گذاران بدون درک عمیق از مکانیزم‌های بنیادی، به دنبال کسب سودهای سریع هستند.
علاوه بر این، دیهل به نقد اکوسیستم گسترده رمزارزها پرداخت و اظهار داشت که توکن‌های دیگر نیز غالباً بر پایه معاملات سفته‌بازی و توزیع مجدد ثروت قرار دارند. او معتقد است که این توکن‌ها بیشتر وعده ثروت سریع و بدون زحمت می‌دهند و شباهتی به اصول سنتی سرمایه‌گذاری ندارند، بلکه بیشتر بر جذابیت «پول بدون زحمت» تکیه دارند.
در نظر دیهل، بیت‌کوین و دیگر رمزارزها از اصول سرمایه‌گذاری کلاسیک فاصله گرفته‌اند و به جای آن، به فناوری پیچیده و هیجان بازار متکی هستند تا قیمت‌های بالا را حفظ کنند. او هشدار می‌دهد که عدم درک صحیح و عمومی از سازوکارهای این بازار، سرمایه‌گذاران را در معرض خطر قرار می‌دهد و توصیه می‌کند که باید در برابر وعده‌های جذاب و بی‌پایه هوشیار بود.
نمونه‌هایی از طرح‌های پانزی در حوزه رمزارزها
ماهیت غیرمتمرکز بازار رمزارزها، فرصت‌هایی برای کلاهبرداری‌های احتمالی فراهم کرده است؛ جایی که توکن‌های جعلی وعده سودهای کلان می‌دهند اما پس از جذب سرمایه‌گذاران، ناپدید می‌شوند.
از نمونه‌های شناخته‌شده در این حوزه می‌توان به پروژه‌های پانزی مانند وان‌کوین (OneCoin) و بیت‌کونکت (Bitconnect) اشاره کرد. در مورد وان‌کوین، گزارش‌ها حاکی است که سرمایه‌گذاران بیش از ۴ میلیارد دلار ضرر کرده‌اند، در حالی که این پروژه وعده سودهای هنگفت بر پایه یک رمزارز تقلبی می‌داد.
در سوی دیگر، بیت‌کونکت که در اوج ارزش آن به حدود ۳.۵ میلیارد دلار رسید، برنامه وام‌دهی با بهره بالا ارائه می‌داد و سرمایه‌گذاران را تشویق می‌کرد تا توکن بیت‌کونکت (BCC) خریداری کرده و در مدت زمان مشخصی در این برنامه مشارکت کنند.
اما پس از مدت کوتاهی، مشخص شد که این برنامه یک طرح پانزی بوده است؛ به این معنا که سودهای پرداخت‌شده به سرمایه‌گذاران اولیه از سرمایه‌های تازه‌واردان تامین می‌شد. در نهایت، این پروژه در سال ۲۰۱۸ متوقف شد و بنیان‌گذار آن، ساتیش کومبانی، به اتهام نقش در این کلاهبرداری از سوی دولت آمریکا تحت تعقیب قرار گرفت.
علت عدم قرارگیری بیت‌کوین در قالب طرح هرمی
در حالی که نمونه‌های متعددی از پروژه‌های کلاهبرداری در حوزه رمزارز وجود دارد، تمایز میان طرح‌های واقعی و کلاهبرداری‌های پانزی اهمیت فراوانی دارد. یکی از دلایل اصلی برای رد ادعای پانزی بودن بیت‌کوین (Bitcoin) به محدودیت عرضه آن برمی‌گردد. این ارز دیجیتال حداکثر ۲۱ میلیون واحد دارد، در حالی که مدل‌های پانزی نیازمند ورود مداوم سرمایه‌های جدید هستند. طرفداران بیت‌کوین معتقدند این محدودیت، ارزش آن را بر اساس کمیابی و تقاضا تعیین می‌کند، نه تنها جذب سرمایه‌های جدید.
از دیگر دفاع‌ها در مقابل اتهام پانزی بودن، ماهیت شبکه غیرمتمرکز بیت‌کوین است. این رمزارز بر پایه فناوری بلاک‌چین عمل می‌کند و تراکنش‌های آن توسط شبکه‌ای گسترده از کامپیوترها یا نودها تایید و ثبت می‌شود، که این امر مانع تمرکزگرایی در کنترل دارایی‌ها می‌شود. در مقابل، سازندگان طرح‌های پانزی معمولاً کنترل متمرکزی بر وجوه سرمایه‌گذاران دارند و با تغییر و تحولات آن‌ها، تداوم طرح را تضمین می‌کنند.
طرفداران بیت‌کوین معتقدند این رمزارز ارزش ذاتی دارد و حتی در زمان کاهش‌های بازار، قابلیت معامله و تبدیل به دارایی‌های دیگر یا ارزهای سنتی را دارد. همچنین، شفافیت فناوری بلاک‌چین تضمین می‌کند که هر تراکنش در شبکه بیت‌کوین برای همگان قابل مشاهده است، امری که برعکس ماهیت مخفیانه طرح‌های پانزی است که برای فریب سرمایه‌گذاران و نهادهای نظارتی به کار می‌رود.
در مورد نوسانات بازار، باید گفت که در حالی که طرح‌های پانزی و pyramids وعده بازدهی ثابت و اغلب غیرواقعی می‌دهند، نوسانات بازار بیت‌کوین بسیار قابل پیش‌بینی نیست. نوسانات قیمتی روزانه و حرکت‌های ناگهانی در سود و زیان، که گاه در عرض چند ساعت رخ می‌دهد، نشان می‌دهد که این بازار از الگوهای ثابت و کاذب طرح‌های پانزی فاصله دارد.
ملاحظات و خطرات احتمالی
با وجود جذابیت‌های سرمایه‌گذاری در بازار رمزارز، باید توجه داشت که این حوزه با ریسک‌های قابل توجهی همراه است.
یکی از مهم‌ترین نکات، تفاوت در سطح امنیتی ارائه‌شده توسط پلتفرم‌ها و رمزارزهای مختلف است. برخی از رمزارزهای جدید، به ویژه کت‌کوین، شیبا اینو و دیگر توکن‌های نوظهور، بیشتر در معرض خطر کلاهبرداری‌های نوع پونزی قرار دارند. همچنین، در صورت از دست رفتن یا سرقت دارایی‌های دیجیتال، هیچ حمایت یا پشتیبانی امنیتی وجود ندارد، بنابراین لازم است قبل از سرمایه‌گذاری، تحقیقات کافی انجام شود.
بر اساس گزارشی که در کنفرانس سالانه امنیت داده و رمزنگاری مالی ارائه شده، خطر کلاهبرداری در فضای رمزارز بسیار جدی است. مجرمان اینترنتی با بهره‌گیری از روش‌های متنوع، از جمله ارسال لینک‌های فیک در انجمن‌ها و شبکه‌های اجتماعی، و ساخت حساب‌های کاربری متعدد برای فریب کاربران، تلاش می‌کنند تا اعتماد سرمایه‌گذاران را جلب کنند.
این گزارش همچنین نشان می‌دهد که بسیاری از کلاهبرداری‌ها از یک منبع واحد منشأ می‌گیرند، اما با استفاده از نام‌های مستعار مختلف، هویت واقعی خود را مخفی می‌کنند. عمر این طرح‌های فریب‌کارانه متفاوت است؛ بعضی در مدت یک روز برملا می‌شوند، اما برخی دیگر سال‌ها ادامه دارند. در این میان، نقش مدرسان و مدیران انجمن‌های آنلاین در شناسایی و مسدود کردن این موارد بسیار حائز اهمیت است، هرچند فعالیت کاربران در بحث‌های مربوط به کلاهبرداری می‌تواند بر طول عمر این طرح‌ها تأثیرگذار باشد.
نکته نگران‌کننده دیگر، این است که تعامل بیشتر میان کلاهبرداران و قربانیان بالقوه، ممکن است به طولانی‌تر شدن فریب و ایجاد حس مشروعیت در طرح‌های کلاهبرداری منجر شود. اما در مقابل، تماس مستقیم و آگاهی‌رسانی سریع از سوی قربانیان می‌تواند نقش مهمی در توقف سریع این طرح‌ها ایفا کند، چراکه قربانیان آگاه‌تر، سریع‌تر حقیقت را کشف کرده و هشدار می‌دهند.
در نهایت، اعتبار و شهرت فرد یا گروه مجرم، نقش کلیدی در میزان موفقیت طرح پونزی دارد. هر چه اعتبار کلاهبردار کمتر باشد، احتمال گرفتار کردن تعداد بیشتری از قربانیان کاهش می‌یابد و برعکس.
نتیجه‌گیری
در نهایت، پرسش اینکه بیت‌کوین به‌طور کامل شبیه به طرح پونزی است یا خیر، همچنان محل بحث و تردید است. طرفداران این رمزارز بر ویژگی‌های منحصر به‌فرد آن، از جمله عرضه محدود و حاکمیت غیرمتمرکز، تأکید می‌کنند. در مقابل، منتقدان به ماهیت سفته‌بازی و چالش‌های نظارتی آن اشاره دارند.
همان‌طور که در هر فرصت سرمایه‌گذاری دیگری باید، فعالان بازار باید قبل از ورود به دنیای نوسان‌پذیر رمزارزها، تحقیقات جامع انجام دهند و با احتیاط عمل کنند. آگاهی از ریسک‌ها و درک دقیق جنبه‌های مختلف مناظره، می‌تواند به سرمایه‌گذاران کمک کند تا تصمیمات هوشمندانه‌تری درباره نقش بیت‌کوین در سبد دارایی‌های خود اتخاذ کنند.
منبع: کریپتو.نیوز
