گفت‌وگو با مصطفی رحماندوست: پرورش خیال، شادی و امید در کودکان
گفتگوی جذاب با مصطفی رحماندوست: پرورش روح و خیال کودکان با ادبیات، نه آموزش صرف | نقش کتاب‌های تعاملی و دیجیتال در آینده کودک‌نویسی و فرهنگ‌سازی
مصطفی رحماندوست، شاعر و نویسنده کودک، بر پرورش روح و خیالی کودکان تأکید دارد و معتقد است «پرورش» را آزاد کنید، نه فقط «آموزش».
در یک روز گرم و پرشور در حاشیه نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، فرصتی دست داد تا با مردی گفتگو کنم که نامش برای نسل‌های مختلف، به‌ویژه دهه شصتی‌ها، مترادف با شعر و داستان‌های کودکانه است. مصطفی رحماندوست، شاعر، نویسنده و مترجم برجسته ایران در حوزه کودک و نوجوان، فردی است که واژه‌ها را نه صرفاً برای آموزش، بلکه برای پرورش روح و خیال کودکان برمی‌گزیند و همچنان با تمام وجود در مسیر فرهنگ‌سازی برای نسل‌های آینده گام برمی‌دارد. این گفت‌وگو نه تنها پاسخ، بلکه نشان‌دهنده دغدغه‌ای عمیق برای زنده نگه داشتن روح کودک در دل بزرگسالان و حفظ لبخند و امید در دل کودکان بود.
برای بسیاری از ما، به‌خصوص متولدین دهه شصت، نام شما با شعر و داستان‌های کودکانه پیوند خورده است. امروز حال و هوای شما چگونه است و در چه حوزه‌ای فعالیت می‌کنید؟
همچنان در عرصه نوشتن فعال هستم و در حال توسعه مجموعه‌هایی هستم که به نوعی بلندمدت محسوب می‌شوند. یکی از جدیدترین آثارم که در این نمایشگاه رونمایی شد، مجموعه‌ای شامل ۲۲ جلد شعر برای دانش‌آموزان کلاس اول دبستان است.
آیا محتوای این مجموعه بیشتر جنبه آموزشی دارد؟
خیر، این مجموعه صرفاً شعر است. اما با صداها و حروفی سروده شده که برای کودکان در این سنین آشنا و قابل فهم است.
با توجه به اینکه ادبیات کودک در ایران، به‌ویژه با تلاش ناشران و نویسندگان مانند شما، آثار خوبی را چه در ترجمه و چه در تالیف در بازار نشر عرضه کرده است، پرسش این است که چقدر وزارت آموزش و پرورش از این ظرفیت غنی بهره‌مند شده است؟
متأسفانه من شخصاً آموزش و پرورش را نمی‌شناسم. برنامه‌های این وزارتخانه در مدارس بیشتر محدود به آموزش است و اگر مفهوم پرورش را هم در نظر بگیرند، رویکردشان متفاوت است که من آن را درک نمی‌کنم. اگر از من بپرسند نظرم درباره این وزارتخانه چیست، خواهم گفت که باید نام آن را به «وزارتخانه پرورش» تغییر دهند و واژه آموزش را حذف کنند. اما حالا که این امکان وجود ندارد، ترجیح می‌دهم کار خودم را انجام دهم؛ کار من پرورش است، پرورش روح، خیال و ذهن کودکان. هدفم این است که آثارم احساس شادی، آرامش و امید را در دل آن‌ها زنده نگه دارد. من در آثارم دنبال انتقال مفاهیم نیستم، بلکه می‌خواهم دنیای کودکان را تلطیف کنم، لبخندشان را حفظ کنم و امید را در دلشان زنده نگه دارم.
با توجه به اینکه نسل امروز ما، با عنوان‌های نسل زد، آلفا و غیره، به شدت در فضای مجازی و با هوش مصنوعی درگیر است، آیا کتاب هنوز نقش مهمی در رشد فکری و روحی کودکان دارد؟
بله، درست است. فضای مجازی زمان کتاب‌خوانی فیزیکی را کاهش داده است، اما باید درک کنیم که کتاب دیگر فقط یک جسم کاغذی نیست؛ در فضای مجازی هم می‌توان کتاب خواند. منظورم این نیست که کتاب در قالب‌های دیجیتال صرفاً همان شکل سنتی باشد، بلکه کتاب‌های تعاملی و دیجیتال جدیدی وجود دارند که ساختار پرورشی دارند و بر تعامل، ارتباط زنده و تاثیرگذاری بر کودک تأکید دارند. خوشبختانه، ناشران ایرانی هم به سمت این نوع آثار حرکت می‌کنند و در این نمایشگاه نمونه‌هایی از آن‌ها را دیدم.
آثار تالیفی شما در این قالب‌های نوین چه تعداد هستند؟
بله، چند اثر از من نیز در این ساختارها منتشر شده است.
در این نمایشگاه، چند اثر از شما حضور دارد و با کدام ناشران همکاری کرده‌اید؟
حدود ۲۰ عنوان از آثارم در این نمایشگاه عرضه شده است. ناشرانی مانند پیدایش، دوستی و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان این آثار را منتشر کرده‌اند.
مخاطبان شما شما را بیشتر از طریق صدای گرم و قصه‌گویی تصویری‌تان می‌شناسند. آیا برنامه‌ای برای بازگشت به رسانه‌های تصویری، مانند شبکه‌های نمایش خانگی یا تلویزیون دارید؟
در حقیقت، دلم می‌خواهد، اما فعلاً فرصت آن را ندارم. پروژه‌های ناتمام زیادی دارم و تمرکزم بر آن‌ها است. اما اگر شرایط مهیا شود و زمان کافی داشته باشم، علاقه‌مندم به این حوزه بازگردم.
در پایان، نظر شما درباره نمایشگاه امسال و به‌خصوص بخش کودک و نوجوان چیست؟
از آنچه دیدم، بخش کودک و نوجوان خوب است. البته تحلیل جامع‌تری نداشته‌ام، اما امیدوارم این روند رو به رشد ادامه یابد.
اگر نقد یا پیشنهادی دارید، بفرمایید.
فقط آرزو دارم نگاه به ادبیات کودک در کشور عمیق‌تر و دغدغه‌مندتر شود. کودک تنها نیاز به آموزش ندارد، بلکه نیازمند درک، خیال‌پردازی، شادی و امید است. اگر این مفاهیم را درک کنیم، آینده‌ای روشن‌تر خواهیم داشت.
مصطفی رحماندوست، چهره‌ای محبوب و آشنا در دنیای ادبیات کودک و نوجوان ایران است. او با خلق آثار برجسته‌ای مانند «صد دانه یاقوت» و «بازی با انگشت‌ها»، خاطرات شیرینی برای نسل‌ها رقم زده و با بهره‌گیری از زبان ساده و تصویرسازی‌های ملموس، دنیایی رنگارنگ و پر از تخیل برای کودکان ساخته است.
در طول حرفه‌اش، بیش از ۳۱۴ اثر در قالب شعر، داستان، ترجمه و کتاب‌های آموزشی منتشر کرده است که بسیاری از آن‌ها به چندین زبان ترجمه شده‌اند. تیراژ آثار او به بیش از ۶.۵ میلیون نسخه می‌رسد، که نشان‌دهنده تاثیر عمیق او بر فرهنگ و ادبیات کودک است.
علاوه بر نویسندگی، او در سمت‌هایی چون مدیر برنامه کودک سیما، سردبیر نشریات و مشاور ادبی فعالیت داشته و همواره تلاش کرده است تا ادبیات کودک را به زبان‌های دیگر معرفی کند. او همچنین با تأسیس پایگاه اینترنتی «کتابخانه ملی کودک و نوجوان ایران»، گامی مؤثر در دسترسی پژوهشگران به منابع ادبیات کودک برداشته است. مصطفی رحماندوست با بیش از سه دهه فعالیت مستمر، دنیایی از واژه‌ها را به دنیای کودکان هدیه داده است؛ دنیایی که در آن، تخیل، آموزش و احساس در هم تنیده‌اند و خاطراتی ماندگار ساخته‌اند.
