خانههای تاریخی تهران در حال نابودی و بیتوجهی
خانههای تاریخی تهران در معرض تخریب قرار دارند؛ میراثی که در خطر است
خانههای تاریخی تهران در خطر تخریب قرار دارند؛ میراث فرهنگی که نیازمند حفاظت و مرمت فوری است تا از بین نرود.
در این نوشتار قصد نداریم به سراغ خانهها یا بناهای قدیمی در یکی از خیابانهای مخفی و پنهان شهر تهران برویم. همراه ما باشید تا به خانههایی اشاره کنیم که با مجوزهای رسمی، در شبهایی که تهران در خواب است، با ضربات چکش و لودر برای همیشه از تاریخ و حافظه جمعی ما محو میشوند و جایگزین آنها ساختمانهای بیهویت و مدرن امروزی مینشینند.
عکس از: علی مختاری
خانه سنایی، یکی از خانههای تاریخی و قدیمی تهران است که نشاندهنده معماری سنتی و فرهنگ غنی این شهر میباشد.
خانه سنایی در بلوار خیابان سنایی، نبش کوچه مسجدی قرار دارد. این ساختمان بیش از شصت سال قدمت دارد و سبک معماری آن به سبک «وارطان هوانسیان» است. صاحب خانه سنایی میگوید: «یک سال است که تلاش میکنیم تا مشخص شود این بنا تاریخی است یا خیر. پس از مدتها پیگیری و دریافت استعلامها از سازمان میراث فرهنگی و اداره شهرسازی، مشخص شد که این ساختمان نه تنها تاریخی نیست، بلکه جزو بناهای ارزشمند تهران نیز محسوب میشود!» او همچنین اشاره میکند که مجوز تخریب و نوسازی ساختمان را از شهرداری تهران دریافت کرده است. ساختمان با نمای زیبای آجریاش همواره توجه رهگذران خیابان سنایی را جلب میکرد.
خانه نیما یوشیج
نشانی خانه نیما یوشیج در تهران، خیابان دزاشیب، خیابان رمضانی، کوچه رهبری قرار دارد.
این خانه در سال 1327، در دوره پهلوی دوم ساخته شده است.
سبک معماری آن متعلق به خانههای منطقه شمیران است و به دلیل سکونت نیما یوشیج در آن، از اهمیت ویژهای برخوردار است.
در مجاورت خانه نیما، خانه سیمین و جلال، خانه پدر شعر نو ایران، واقع شده است. پس از فوت همسر نیما، عالیهخانم، و خالی شدن خانه، در سال 1345، به مبلغ نود هزار تومان به سرهنگ بازنشسته فروخته شد. این خانه یکبار در آستانه تخریب قرار گرفت، اما تلاشهای سیمین دانشور در زمان حیاتش مانع این اتفاق شد و در سال 1380، با شماره 4603، توسط سازمان میراث فرهنگی در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. با وجود ثبت در فهرست آثار ملی، از تخریب خانه جلوگیری نشد و بنا روز به روز ویرانتر شد. در نهایت، پس از مذاکرات فراوان بین شهرداری تهران و وراث، این ساختمان خریداری و مرمت و بازسازی آن برای تبدیل به خانه موزه نیما یوشیج آغاز گردید.
خانه نیما یوشیج دارای پنج اتاق است: چهار اتاق متصل و یک اتاق جداگانه که گفته میشود محل اقامت نیما بوده است. ایوان ورودی بنا دارای هشت ستون آبیرنگ با سطح مقطع دایرهای است. مساحت زیربنای خانه ۱۶۰ مترمربع و مساحت کل زمین آن ۶۸۰ مترمربع میباشد. سقف خانه شیروانی است و در حیاط آن درختان قدیمی دیده میشوند.
عکس از احسان رستمی
3. بناهای تاریخی تهران: خانه واقع در خیابان ایتالیا
خانه ایتالیا در خیابان فلسطین، در نبش جنوب غربی خیابان ایتالیا قرار دارد.
این ساختمان به دوران پهلوی دوم بازمیگردد و قدمت آن به همان زمان برمیگردد.
سبک معماری آن، از نوع معماری مدرن است و طراحی آن توسط منوچهر مرجان انجام شده است.
خانه استاد بنان
آدرس منزل استاد بنان: نیاوران، جمالآباد، کوچه مینا
تاریخچه خانه استاد بنان: اقامت از سال ۱۳۵۴
سبک معماری: مربوط به دوره پهلوی دوم
«ما هنوز نتوانستهایم خاطراتمان را به خوبی حفظ کنیم. در حال گذراندن دوران دشواری هستیم. شهر، مفهومی متفاوت از بودن و بودن در مکان است، که در تضاد و تعارض قرار دارد.» درست یک روز پس از این سخنرانی از سوی مشاور ارشد فرهنگی، خانه بنان تخریب شد!
خانهای که پیچکهای امینالدوله دیوارهایش را سبز کرده بودند. آجر به آجر، صدای مخملی بنان را در خاطرهها باقی گذاشته بود. گفته میشود خانهای بود که از ایوانش میتوانستی به تماشای دماوند بنشینی. جایی که بنان همراه با دوستان مشهورش در موسیقی، سازهایشان را کوک میکردند و نغمههای جاودان این سرزمین را زمزمه میکردند. خانهای که دیگر باقی نماند و سرنوشت خانههای باغهای نیاوران را پیدا کرد، و اکنون جای آن، ساختمانی سنگی و بیروح با پنج طبقه ساخته شده است.
تصویر متعلق به کمیته مردمنهاد خانههای تاریخی تهران است.
5. خانههای تاریخی تهران: ملک توران
ملک توران در منطقه زعفرانیه، خیابان پسیان واقع شده است.
این ملک قدمتی بیش از نود سال دارد.
سبک معماری آن مربوط به دوره پهلوی اول است.
در مستند “باد صبا” ساخته آلبرت لاموریس، این ساختمان بهعنوان یکی از اولین نمونههای معماری مدرن در ایران نمایش داده شد؛ اما شاید تصور نمیرفت که پس از گذشت چهل سال، بیلهای مکانیکی تنها خاطره این بنا را در همان صحنههای فیلم باقی بگذارند. ملکه توران، همسر سوم رضاشاه (قمرالملوک امیرسلیمانی)، بود. بر اساس روایتهای تاریخی، پس از ازدواج، بهمنظور جلوگیری از حسادتهای زنانه و حفظ تفاوتها، خانهای در حوالی چهارراه پهلوی برای او ساخته شد. بنابراین، احتمالاً ساخت این ساختمان پس از آن سالها صورت گرفته است. همچنین گفته میشود که ملکه توران، با راهنمایی مهندسان آلمانی، فرآیند ساخت این بنا را آغاز کرده بود.
در تاریخ ۲۸ تیر ۱۳۹۵، بخشهایی از خانه توران امیرسلیمانی در خیابان پسیان تهران توسط کمیته امداد امام خمینی تخریب شد. در همان روز، سازمان میراث فرهنگی با ثبت اضطراری این اثر در فهرست آثار ملی کشور، شماره ۳۱۵۳۸، اقدام به حفاظت آن کرد؛ هرچند در قوانین موجود، فرآیندی با عنوان «ثبت اضطراری» پیشبینی نشده است. نهایتاً، این ساختمان بهطور کامل توسط مالک خصوصی تخریب شد.
در پایان، در نهایت، جمعبندی نهایی، نتیجهگیری، در خاتمه،
بدون تردید، روند تخریب ساختمانهای قدیمی و ارزشمند در تهران همچنان ادامه دارد، زیرا قوانینی حمایتی برای حفظ آثار فرهنگی وجود ندارد. همانطور که «اسکندر مختاری»، کارشناس و مرمتگر پیشکسوت میراث فرهنگی کشور، بیان میکند: «در طی ۱۵ سال گذشته، از مجموع ۲۳۰۰ خانه تاریخی تهران، تنها حدود ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ خانه باقی مانده است. این یعنی در این مدت، حدود ۸۰۰ خانه تاریخی تهران از بین رفته است.»
در این مقاله به بررسی خانههای قدیمی تهران که در تاریخ ثبت شدهاند ولی متأسفانه تخریب شدهاند، پرداختهایم. امید است که خانههای باقیمانده از میراث تاریخی تهران در برابر خطرات احتمالی محافظت شوند.
برای مطالعه بیشتر، مقاله دیگر را بخوانید: خانه دبیر الملک، از منشی امیرکبیر تا سریال دکتر قریب.
