انیمیشن‌های استانی میان هویت هنری و گیشه
انیمیشن استانی میان هویت هنری و گیشه؛ چالش‌ها و فرصت‌های رشد صنعت انیمیشن در شهرهای ایران
گسترش تولید انیمیشن در استان‌های ایران، فرصت‌ها و چالش‌های هویت هنری، فنی و گیشه‌ای را در تقابل قرار داده است.
زهرا نورا نجفی: سال‌هاست شعار «تمرکززدایی از پایتخت» به عنوان یکی از اصول کلیدی در سیاست‌های فرهنگی کشور مطرح می‌شود. هدفی که در قالب «عدالت فرهنگی» بارها از زبان مسئولان تکرار شده است، اما در عمل تنها در برخی حوزه‌ها به صورت ملموس تحقق یافته است. در این میان، صنعت انیمیشن در ایران توانسته است گام‌های هرچند آهسته اما امیدوارکننده‌ای در جهت توسعه تولیدات خارج از تهران بردارد.
برگزاری اکران انیمیشن «رویا شهر» در شهر کاشان، فرصتی شد تا نگاهی بیندازیم به آثار سینمایی انیمیشن که در استان‌های مختلف کشور تولید شده‌اند. آثاری که نمایانگر تلاش، پشتکار و امید هنرمندان شهرستانی هستند، حتی اگر در مسیر خود با چالش‌های فنی، مالی و محتوایی مواجه شده باشند.
مشهد: داستان‌هایی درباره باران، گانورا و تاریخ این شهر
در سال‌های اخیر، مشهد شاهد فعالیت‌های قابل توجهی در حوزه انیمیشن بوده است. آثار متعددی مانند «در مسیر باران»، «مسافری از گانورا» و «ساعت جادویی» در این شهر تولید شده‌اند. انیمیشن سینمایی «در مسیر باران»، به کارگردانی حامد کاتبی و تولید موسسه فرهنگی هنری یاران سبز، در سال ۱۳۹۵ به روی پرده آمد. هرچند این اثر از نظر کیفیت ساخت چندان برجسته نبود و نتوانست در گیشه موفقیت قابل توجهی کسب کند.
انیمیشن «مسافری از گانورا»، به کارگردانی سیداحمد علمدار، تلاش بعدی هنرمندان مشهدی بود که در سال ۱۴۰۲ با فروش ۱۴ میلیارد تومان به موفقیت قابل توجهی در جلب نظر تماشاگران دست یافت. داستان این فیلم درباره موجودی فضایی است که به زمین می‌آید و با کمک پسری معلول و دوستانش، به دنبال فرمانروای سیاره گانورا می‌گردد. آخرین اثر سینمایی ساخته شده توسط هنرمندان مشهد، «ساعت جادویی»، به کارگردانی محمدعلی بصیری است که در سال ۱۴۰۳ اکران شد و توانست با فروش ۹ میلیارد تومان، جایگاه قابل توجهی در بازار کسب کند. این انیمیشن روایتگر سفر یک کودک به دوران گذشته و حضور در دوره رضاخان است و بخشی از وقایع قیام مردم در مسجد گوهرشاد مشهد را به تصویر می‌کشد.
تبریز / شروع داستان «راز پروانه‌ها» و مراحل اولیه آن
در تبریز، تولید انیمیشن «راز پروانه‌ها» به کارگردانی علی تبریزی در سال ۱۳۹۵، گامی مهم در جهت حضور بیشتر استان‌های شمال‌غرب کشور در صنعت انیمیشن محسوب می‌شود. این اثر داستان حشره‌ای به نام قهوه‌ای را روایت می‌کند که آرزو دارد به پروانه تبدیل شود، زیرا در دنیای حشره‌ها، پروانه شدن نماد کمال است. با این حال، به دلیل سطح کیفیت پایین، «راز پروانه‌ها» هرگز فرصت اکران عمومی را نیافت.
کرمان / از شکست «کیف‌ها» تا موفقیت «لوپتو»
انیمیشن سینمایی «دنیای کیف‌ها»، به کارگردانی حمید نخعی و در سال ۱۳۹۵ به پایان رسید، اولین فیلم انیمیشن تولید شده در شهر کرمان بود. هرچند این اثر در جشنواره‌هایی چون جشنواره کودک و نوجوان اصفهان و دوسالانه پویانمایی تهران حضور یافته بود، اما به دلیل ضعف در فیلمنامه و کیفیت، نتوانست موفقیت قابل توجهی کسب کند و حتی فرصت اکران عمومی را نیافت.
تلاش‌های هنرمندان کرمان نتیجه‌ای مثبت و قابل توجه داشت و مسیر جدیدی را در صنعت سینما رقم زد. انیمیشن سینمایی «لوپتو»، به کارگردانی عباس عسکری، یکی از نخستین تولیدات سینمایی مرکز انیمیشن سوره بود که در کرمان ساخته شد. اگرچه اکران این فیلم به دلیل شیوع بیماری کرونا به مدت دو سال به تأخیر افتاد، اما در نهایت با فروش ۲۱ میلیارد تومانی در گیشه سینماها در پاییز ۱۴۰۱، به یکی از موفق‌ترین آثار سینمایی تولید شده در استان‌ها تبدیل شد.
کاشان / دو قدم محکم و پیروزمند
کاشان به عنوان یکی از فعال‌ترین مراکز انیمیشن‌سازی خارج از تهران شناخته می‌شود، با تولید دو انیمیشن سینمایی «رویا شهر» و «بنیامین». این دو اثر توسط استودیو آینده‌نگار و به کارگردانی محسن عنایتی ساخته شده‌اند و در شهر کاشان تولید شده‌اند. انیمیشن «رویا شهر»، که به تازگی اکران شده است، داستان نوجوانی به نام «آرات» را روایت می‌کند که در رویای قهرمانی است و در سفر ماجراجویانه‌ای همراه با دوستانش، به دنبال رسیدن به شهر رویایی خود، با واقعیت‌های تازه‌ای روبرو می‌شود.
این اثر با بهره‌گیری از طراحی‌های رنگارنگ و فضاسازی دقیق، سعی دارد تصویری نوین از ظرفیت‌های انیمیشن استانی ارائه دهد. هرچند هنوز نمی‌توان آن را در سطح آثار بین‌المللی یا حتی بهترین تولیدات تهرانی قرار داد، اما بدون شک «رویا شهر» نسبت به تولیدات قبلی، گامی رو به جلو محسوب می‌شود و در جنبه‌های مختلفی پیشرفت کرده است.
انیمیشن «بنیامین»، که در سال ۱۳۹۸ به اکران عمومی درآمد، داستان پسری شجاع به نام بنیامین را در زمان‌های دوران فرعون و حضرت موسی روایت می‌کند. این اثر توانست در زمان اکران خود، با فروش حدود ۵ میلیارد تومان، عنوان دومین انیمیشن پرفروش تاریخ سینمای ایران را به خود اختصاص دهد.
بروجرد / برادران دالوند و سفر هیجان‌انگیز در حوزه تولید
استودیو انیمیشن آریا در بروجرد نتیجه تلاش‌های برادران دالوند است. آن‌ها سال‌ها در جهت تولید انیمیشن‌های سینمایی در این شهر فعالیت کردند. نخستین تجربیات آن‌ها شامل انیمیشن‌های «رستم و سهراب» (۱۳۹۲) و «ناسور» (۱۳۹۵) بود که به دلیل ضعف در فنی و فیلمنامه نتوانستند در جشنواره‌ها یا گیشه سینما موفقیتی کسب کنند.
در نهایت، آن‌ها انیمیشن سینمایی «شنگول و منگول» را ساختند که تفاوت چشمگیری در تکنیک نسبت به آثار قبلی داشت. این فیلم در سال ۱۴۰۳ اکران شد و توانست به فروش ۱۷ میلیارد تومانی در بازار داخلی برسد. علاوه بر این، برادران دالوند موفق شدند «شنگول و منگول» را در خارج از کشور نیز نمایش دهند که موفقیت بزرگی محسوب می‌شود. ساخت این انیمیشن برای بروجردی‌ها نقطه عطفی به حساب می‌آید.
***
این مجموعه آثار نشان می‌دهد که روند تولید انیمیشن در ایران به تدریج از تمرکز کامل در تهران فاصله می‌گیرد. در سال‌های گذشته، بیشتر تولیدات انیمیشن تنها در پایتخت صورت می‌گرفت، اما اکنون شاهد رشد مراکز تولید در شهرهایی مانند کاشان، کرمان، مشهد، بروجرد و تبریز هستیم. این گسترش جغرافیایی نه تنها می‌تواند به تقویت هویت‌های فرهنگی محلی کمک کند، بلکه ظرفیت کشف استعدادهای نو در زمینه‌های طراحی، فیلمنامه‌نویسی و کارگردانی را نیز فراهم می‌آورد.
با این حال، نباید از نظر دور داشت که کیفیت این آثار یکسان نیست. برخی انیمیشن‌ها همچنان با مشکلات ساختاری مانند طراحی شخصیت‌های غیرجذاب، ریتم کند روایت و ضعف در صداگذاری روبرو هستند. اما نکته مهم، استمرار در تولید و تلاش برای بهبود تدریجی است. در این مسیر، نقش نهادهای دولتی، مراکز هنری و دانشگاه‌ها در حمایت و آموزش نیروهای محلی اهمیت ویژه‌ای دارد.
مسئله‌ای که نباید نادیده گرفت، این است که اکثر این آثار فاقد زبان هنری مشخص و روایت قوی و تاثیرگذار هستند. هنوز نتوانسته‌اند در رقابت با آثار بین‌المللی جایگاهی پیدا کنند. مشکل تنها در فناوری یا تکنیک نیست؛ بلکه نبود نگاه هنری و ناتوانی در روایت داستان‌های عمیق و ماندگار، چالش اصلی است.
به همین دلیل، اغلب این انیمیشن‌ها با تکنیک سه‌بعدی ساخته می‌شوند، زیرا آشنایی با نرم‌افزارهای مربوطه کافی است. در مقابل، ساخت انیمیشن دوبعدی نیازمند مهارت در طراحی و درک بصری دقیق‌تر است. این مشکل تنها محدود به آثار تولیدی در استان‌ها نیست؛ بسیاری از انیمیشن‌های ساخته شده در تهران نیز بیشتر بر گیشه تمرکز دارند تا هنر. شاید همین رویکرد، باعث شده این آثار در جشنواره‌های بین‌المللی یا تاریخ انیمیشن جهانی جایگاهی نداشته باشند.
