ماهی در قلاب؛ فیلم انسانی و مشترک ایران و تاجیکستان
ماهی در قلاب؛ فیلم مشترک ایران و تاجیکستان با داستانی انسانی درباره رهایی، عشق و خانواده در جشنواره‌های جهانی
فیلم ایرانی-تاجیکی «ماهی در قلاب» داستانی انسانی درباره رهایی، عشق و خانواده است که در جشنواره‌های جهانی تحسین شد.
در زمانی که سینما اغلب در مرزهای جغرافیایی و سیاسی گرفتار می‌شود و بسیاری از آثار در حصار زبان و ملیت محصور می‌مانند، فیلمی آمده است که قصد دارد از احساسات بگوید، از پیوندهای مشترک و روابطی که فراتر از مرزها معنا پیدا می‌کنند. «ماهی در قلاب» اولین تجربه تولید مشترک بین ایران و تاجیکستان است؛ اثری با نگاهی انسانی و روایتی جهانی، که داستانی ساده اما عمیق درباره کودک، خانواده و آزادی را روایت می‌کند. این فیلم از همان نخستین نمایش بین‌المللی‌اش در جشنواره «اشلینگل» آلمان، توجه منتقدان و تماشاگران را جلب کرد و در مسیر حضور جهانی‌اش، به نمادی از سینمای بدون مرز برای کودکان و نوجوانان تبدیل شده است.
جسری میان دو سرزمین هم‌زبان
این فیلم نتیجه همکاری مشترک بین شبکه آی‌فیلم، شرکت ایرانی «سیکاپ» و دو کمپانی تاجیکی «داو» و «تاجیک‌فیلم» است؛ تجربه‌ای که می‌تواند نقطه عطفی در روابط فرهنگی بین ایران و تاجیکستان باشد. این پروژه اولین همکاری تولیدی مشترک بین معاونت برون‌مرزی رسانه ملی و طرف تاجیکی است که هرچند به زبان فارسی ساخته شده، اما با هدف جذب مخاطب جهانی تولید شده است.
نقش فاطمه جواهرساز در شکل‌گیری این همکاری فرهنگی بسیار برجسته بود و نقطه شروع مسیر جدیدی را رقم زد؛ او با معرفی محی‌الدین مظفر به شبکه آی‌فیلم، جرقه این هم‌افزایی هنری را زد. پس از برگزاری جلسه‌ای با دکتر مرتضی شمسی، ایده خلاقانه کارگردان تاجیکی مورد تایید قرار گرفت و فرآیند تولید آغاز شد. با تغییر مدیریت در شبکه آی‌فیلم و حضور احسان کاوه در راس این مجموعه، روند کار نه تنها متوقف نشد بلکه با نگاه حمایتی و رویکرد بازاندیشانه این مدیر هوشمند، با سرعت و انگیزه‌ای مضاعف ادامه یافت.
فیلمنامه این اثر توسط بختیار کریم‌اف نگاشته شده است و محی‌الدین مظفر، کارگردان تاجیکی با تجربه بین‌المللی، آن را به تصویر کشیده است. مظفر، که در کنار امیر تاجیک، کارگردان ایرانی، وظیفه تهیه‌کنندگی فیلم را بر عهده داشته است، تیمی از هنرمندان برجسته از هر دو کشور را در بخش‌های مختلف همچون موسیقی، صدا، تدوین، مسترینگ، ویژوآل، گرافیک، ترجمه و تیزر گرد هم آورده است. از جمله این هنرمندان می‌توان به فردین خلعتبری، آرش قاسمی، عماد خدابخش، فربد جلالی، تهمینه اذکاری، حامد بارئی طبری، نیما افلاکی و قدیر حمزه اشاره کرد.
مظفر، که با فیلم «داو» در بیش از سی جشنواره جهانی درخشیده است، این‌بار با نگاهی عمیق‌تر و درونی‌تر، داستان دلیر، پسربچه‌ای پرورشگاهی را روایت می‌کند که در مسیر جست‌وجوی مادر و بخشش، به معنای واقعی رهایی دست می‌یابد. او درباره منبع الهام بخش این فیلم گفته است: «ما انسان‌ها همیشه در قلابیم؛ گرفتار بندهایی از گذشته که تا بخشش نیاموزیم، رها نمی‌شویم.» این دیدگاه فلسفی در کنار داستان ساده و کودکانه، به اثر روحی شاعرانه بخشیده است.
دلیر، کودک برگزیده‌ای که از میان هزار و هشتصد چهره انتخاب شده است.
انتخاب بازیگر نقش اصلی از میان بیش از هزار و هشتصد کودک، یکی از چالش‌برانگیزترین مراحل تولید به شمار می‌رفت. عبدالله عبدالرحیم‌زاده، پسر نه‌ساله تاجیکی، در آزمون نهایی که با حضور بازیگران حرفه‌ای برگزار شد، توانست نشان دهد که استعداد و توانمندی خاصی دارد و در نهایت برای ایفای نقش دلیر برگزیده شد. حضور او در صحنه‌ها به قدری تأثیرگذار بود که پس از پایان فیلم‌برداری، یکی از اعضای تیم ساخت، مسئولیت سرپرستی او را بر عهده گرفت.
در کنار او، خورشید مصطفی‌اف در نقش صمد و سیاره صفراُوا در نقش نگاره، اجراهایی پر از احساس و صمیمیت ارائه داده‌اند. مصطفی‌اف، از چهره‌های شناخته‌شده تئاتر تاجیکستان و فارغ‌التحصیل موسسه هنر ترسون‌زاده است. او اخیراً بالاترین نشان هنری تاجیکستان را برای بازی در همین فیلم دریافت کرد؛ افتخاری که نشان‌دهنده جایگاه ویژه اثر در میان جامعه فرهنگی تاجیکستان است.
حضور بین‌المللی و افتخارات برجسته
فیلم «ماهی در قلاب» مسیر جهانی خود را با حضور در جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان اصفهان آغاز کرد و موفق به کسب جایزه ویژه دبیر جشنواره شد. پس از آن، این اثر در جشنواره تاج‌سامان تاجیکستان نیز حضور یافت و جایزه بزرگ جشنواره (گرندپری) و جایزه بهترین موسیقی را به فردین خلعتبری اهدا کرد. موسیقی دلنشین او که ترکیبی از نغمه‌های ایرانی و تاجیکی است، یکی از عناصر ماندگار در خاطره فیلم به شمار می‌رود.
نخستین نمایش بین‌المللی فیلم در جشنواره معتبر «اشلینگل» آلمان برگزار شد و با استقبال گسترده و گرم مخاطبان کودک و بزرگسال مواجه گردید. هیئت داوران این جشنواره، فیلم را به خاطر نگاه انسانی و تصویر شاعرانه‌اش از مفهوم دوستی و خانواده تحسین کردند. تاکنون نسخه این فیلم به بیش از چهل جشنواره بین‌المللی ارسال شده است و برنامه‌ریزی برای حضور در جشنواره‌هایی در اروپا، شرق آسیا و آمریکای جنوبی نیز در حال انجام است.
تصویرگری در دنیای احساسات و داستان‌ها
مظفر که تحصیلات سینمایی خود را در مسکو به پایان رسانده است، با قاب‌های گسترده و نگاهی دقیق به طبیعت تاجیکستان، فضایی پر از رنگ و احساس خلق کرده است. تماشاگر در دل کوه‌ها، رودخانه‌ها و جاده‌ها، با روح سرزمین روبه‌رو می‌شود که زبان فارسی در آن هنوز زلال و بی‌پیرایه جاری است. حرکت دوربین در دشت‌های وسیع، انعکاسی است از دید انسانی او به دنیای کودکانه‌ای که میان واقعیت و رویا معلق است.
تدوین عماد خدابخش، با ریتمی زنده و بدون توقف‌های بی‌مورد، فیلم مظفر را به اثری پرانرژی و جذاب برای تمامی نسل‌ها تبدیل کرده است. در کنار این، صداگذاری آرش قاسمی فضایی واقعی و پر از جزئیات صوتی ایجاد کرده است که به باورپذیری بیشتر تصاویر کمک می‌کند.
یک زبان جهانی برای روایت‌های انسانی
«ماهی در قلاب» ظاهری کودکانه دارد، اما در عمق خود درباره مفاهیمی چون عشق، بخشش و بازگشت به ریشه‌ها صحبت می‌کند. در زمانی که مرزهای فرهنگی گاه میان ملت‌ها دیوار می‌کشند، این فیلم تصویری نوین از سینمای منطقه ارائه می‌دهد؛ سینمایی که با زبان مشترک فارسی و مفاهیم انسانی، از دوشنبه تا تهران و فراتر از آن، در سطح جهانی گسترش یافته است.
