تصاویر متفاوت عزرائیل، فرشته و شیطان در سینما و تلویزیون ایران؛ از گلزار و رامبد جوان تا بهاره افشاری و حامد کمیلی

آیا تاکنون به این فکر کرده‌اید که چه کسی اولین بار نقش یک شخصیت فراموش‌نشدنی و ماورایی را بر صحنه آورد؟ شاید نیاز باشد پژوهش‌های بیشتری انجام شود تا بتوان به طور دقیق زمان و هنرمند نخستین در سطح جهان را مشخص کرد که چنین نقشی را ایفا کرده است.

در کشور ما، ایران، نیز تشخیص قطعی در این زمینه ممکن است دشوار باشد. با این حال، می‌توان گفت شخصیت‌های ماورایی از زمانی که وارد سینما و تلویزیون شدند، جایگاهی ویژه یافته‌اند و تصویری ماندگار از دنیای فراتر ارائه داده‌اند. چه شیطان باشد و چه فرشتگان و ملائکه، هرکدام با دیدگاهی متفاوت تصویر شده‌اند. این تفاوت‌ها گاهی مخاطب را دچار ابهام می‌کند و سوال می‌پرسد که کدام تصویر نزدیک‌تر به حقیقت است.

دیدگاه کارگردانان نسبت به این شخصیت‌ها متفاوت است و برخی از سازندگان با طراحی ظاهری خاص و لباس‌های غیرمعمول سعی کرده‌اند جنبه‌های جذاب و هیجان‌انگیزی به آن‌ها ببخشند که گاهی ترسناک و گاهی جذاب است. هدف این نوشته بررسی تصاویر ساخته شده از این شخصیت‌ها و نقش‌های ماندگار آن‌ها در سینما و تلویزیون ایران است.

عزرائیل، شخصیت رازآلود و مرموز

یکی از شخصیت‌های برجسته و متفاوت در میان موجودات ماورایی، عزرائیل یا همان فرشته مرگ است. بر خلاف دیگر شخصیت‌های این حوزه که اغلب به شکل یکسان تصویر می‌شوند، عزرائیل در سینما و تلویزیون ایران چهره‌های متنوعی داشته است.

در سال ۱۳۶۱، مجید مجیدی در فیلم «مرگ دیگری» برای اولین بار نقش مشابه عزرائیل را در سینمای ایران ایفا کرد و تصویری متفاوت از این موجود فرازمینی ارائه داد.

فرج‌الله سلحشور در اثر «ایوب پیامبر» (۱۳۷۲)، که بازتابی از زندگی پیامبران بود، خودش در نقش عزرائیل ظاهر شد و توانایی‌اش در شخصیت‌پردازی این موجود فرازمینی را به نمایش گذاشت.

در سال ۱۳۸۶، رامبد جوان با فیلم «جعبه موسیقی»، روایتی متفاوت و نو از عزرائیل ارائه داد. گریم و بازی او تصویری بی‌نظیر و تازه از این شخصیت در ذهن تماشاگران نقش بست.

محمدرضا گلزار در فیلم «دموکراسی تو روز روشن» (۱۳۸۹)، گران‌ترین نسخه از عزرائیل در سینمای ایران را به تصویر کشید. او با ظاهری کاملاً مشابه شخصیت‌های فیلم «ماتریکس»، نمایی از گذشته و آینده جهان را روایت کرد و معنای عزرائیل را به تصویر کشید.

سحر و جادوهای فرشتگان و ارواح

شخصیت فرشته یکی از نمادهای فراموش‌نشدنی است که همواره با لباس‌ها و کفش‌های سفید در سینما و تلویزیون به تصویر کشیده شده است. با این حال، هنرمندان مختلفی به شیوه‌های متفاوتی این نماد ماورایی را به نمایش گذاشته‌اند.

مینا لاکانی در فیلم «روز فرشته» احساس تازه‌ای از شخصیت فرشته زن را به بینندگان ارائه داد. پس از این اثر، نقش چنین فرشته‌ای در آثار ایرانی به ندرت دیده شد.

کوروش تهامی در سریال «ملکوت» (۱۳۸۹) نقش یک فرشته را بازی کرد که تفاوت‌های قابل توجهی با خدایان یا ملائکه قدیمی داشت؛ چهره‌ای متفاوت از آنچه تاکنون مشاهده شده بود.

پژمان بازغی در سریال «سی‌امین روز» (۱۳۹۰) نمونه‌ای نوین از فرشته‌هایی با مضمون تأمل و پند و اندرز را به تصویر کشید.

مهدی سلوکی نیز در سریال «پنج کیلومتر تا بهشت» (۱۳۹۰) یکی دیگر از بازیگرانی بود که نقش فرشته را در تلویزیون ایفا کرد.

شخصیت جبرئیل

حضرت جبرئیل یکی از شخصیت‌هایی است که در آثار سینما و تلویزیون ایران به تصویر کشیده شده است. با این حال، به دلیل تقدس ویژه‌ای که این شخصیت دارد، تعداد دفعات نمایش آن محدود بوده است. در اغلب موارد، برای نشان دادن این شخصیت از نورپردازی و جلوه‌های ویژه رایانه‌ای بهره گرفته شده است که تا حدی بر اثرگذاری آن تأثیر گذاشته است.

در فیلم «مریم مقدس» (۱۳۷۹)، زهیر یاری نقش جبرئیل را ایفا کرده است، و در سریال «یوسف پیامبر» (۱۳۸۶)، اردلان شجاع‌کاوه در این نقش ظاهر شده است.

پایداری شخصیت‌های منحصر به فرد

برخی از شخصیت‌های ماورایی که در سینما و تلویزیون خلق شده‌اند، با ماندگاری فراوان خود به نمادهای خاص در هنر ایران بدل شده‌اند.

اکبر عبدی در فیلم «روز فرشته» (۱۳۷۲) با ایفاگری نقش متفاوت، تصویری جذاب و فراموش‌نشدنی از یک جن ارائه داد؛ تصویری که ترکیبی از ترس و محبت را به نمایش گذاشت.

رضا کیانیان در نقش روح هاتف در فیلم «گاهی به آسمان نگاه کن» (۱۳۸۱) توانست جو خاص این اثر کمال تبریزی را به خوبی تحت تأثیر خود قرار دهد.

حمید فرخ‌نژاد در فیلم «حلقه سبز» (۱۳۸۶) نیز نقش بی‌نظیری از شخصیت‌های ماورایی را به تصویر کشید.

شیطان؛ تصویری متفاوت و متفاوت‌نگر

پس از عزرائیل، شخصیت شیطان در سینما و تلویزیون جایگاه ویژه‌ای یافته است. به ویژه در آثار تلویزیونی، این شخصیت بیشتر به تصویر کشیده شده و تنوع قابل توجهی در نحوه شخصیت‌پردازی او مشاهده می‌شود.

در سریال «او یک فرشته بود» (۱۳۸۴)، بهاره افشاری و مرتضی ضرابی برای اولین بار نقش شیطان را در تلویزیون ایفا کردند و با این نقش، اثر ماندگاری در ذهن مخاطبان بر جای گذاشتند.

همچنین، حامد کمیلی در سریال «اغما» (۱۳۸۶) با نمایشی متفاوت و تاثیرگذار از شیطان، نقش‌آفرینی قابل توجهی داشت که همچنان در خاطره‌ها باقی مانده است.