تاریخ وفات حضرت معصومه (س) در سال ۱۴۰۴ و رازهای زندگی و مقام والای بانوی کریمه اهل بیت

تاریخ وفات حضرت معصومه (س) در تقویم شمسی برابر است با ۱۱ مهر ۱۴۰۴، که روز جمعه است. در تقویم قمری، این تاریخ معادل ۱۰ ربیع‌الثانی ۱۴۴۷ و در تقویم میلادی، ۳ اکتبر ۲۰۲۵ می‌باشد.

از میان فرزندان بزرگوار امام موسی بن جعفر (علیه‌السلام)، دو تن به نام‌های امام علی بن موسی الرضا (علیه‌السلام) و فاطمه کبری (سلام‌الله‌علیها)، که لقب معصومه را نیز دارند، ویژگی‌های خاصی داشتند و ادامه‌دهنده خط امامت پس از پدر بودند.

برخی از القاب مشهور ایشان عبارتند از: معصومه، کریمه اهل بیت، طاهره، حمیده، برّه، رشیده، تقیه، نقیه، رضیه، مرضیه، سیده، اُخت الرضا، و صدیقه کبری.

حضرت معصومه در مسیر سفر خود، همراه با قافله‌ای متشکل از ۲۲ نفر از علویان و برادران امام رضا (علیه‌السلام) به قصد دیدار امام راهی ایران شد. در راه بیمار شد و برخی محققان معتقدند که ایشان در ساوه مسموم شده و سپس با حالت بیماری وارد قم گردید. پس از مدت کوتاهی، آن حضرت به شهادت رسید.

روز وفات ایشان، دهم ربیع‌الثانی سال ۲۰۱ هجری بوده است. پس از وفات، زنان خاندان آل سعد، حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) را غسل دادند، کفن پوشاندند و پیکر مطهرش را به باغ موسی بن خررج (محل فعلی حرم مطهر) بردند. ولادت آن حضرت در اول ذی‌القعده سال ۱۷۳ هجری است، بنابراین در زمان وفات، سن مبارکش ۲۸ سال بوده است.

حضرت معصومه (س) فردی ممتاز در خاندان عصمت و طهارت بود. شیعیان، فاطمه معصومه (س) را بسیار ارج می‌نهند و برای زیارت ایشان در قم اهمیت زیادی قائل هستند. در روایات، از شفاعت وی برای شیعیان سخن به میان آمده و بهشت را پاداش زیارت او دانسته‌اند.

زندگینامه حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها)

حضرت معصومه (ع) در اول ذی‌القعده سال 173 هجری‌شمسی در مدینه منوره دیده به جهان گشود. یکی از برجسته‌ترین فضایل ایشان نسبتشان به خاندان وحی، رسالت و امامت است. ایشان دختر رسول خدا (ص)، دختر ولی‌الله و خواهر ولی‌الله و عمه ولی‌الله محسوب می‌شوند که این نسبت‌ها منبع بسیاری از فضایل و کمالات معنوی و روحانی آن بزرگوار است.

پدر ایشان حضرت موسی بن جعفر (ع) و مادرشان «نجمه خاتون» است که مادر امام رضا (ع) نیز می‌باشد.

در دوران کودکی، حضرت معصومه (س) با مصیبت شهادت پدر بزرگوارشان در زندان هارون در بغداد مواجه شدند. پس از آن، به مدت 21 سال تحت سرپرستی امام رضا (ع) قرار داشتند؛ زیرا امام کاظم (ع) در سال 179 هجری‌شمسی به دستور هارون زندانی شد و در آن زمان حضرت معصومه (س) تنها 6 سال داشتند. تا زمان هجرت امام رضا (ع) در سال 200 هجری‌شمسی، ایشان تحت نگهداری و سرپرستی امام قرار داشتند.

اسامی و لقب‌های حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها

نام حضرت معصومه(ع) «فاطمه کبری» بود، چون حضرت کاظم(ع) سه دختر به نام فاطمه داشتند و ایشان بزرگ‌تر از آن‌ها بودند. در دو زیارت‌نامه غیر مشهور، اسامی و لقب‌هایی برای حضرت معصومه(س) ذکر شده است که عبارتند از:

• طاهره، نماد پاکیزگی و طهارت
• مرضیه (مورد پسند خدا)
• رضّیه به معنای رضایت کامل و خشنودی از خدا است.

• بِرّه (شخص نیکوکار و خیّر)
• تقوا (پرهیزگاری)
• سیده صدیقه، بانویی بسیار صادق و راستگو
• حمیده (ستوده)
• سیده رضیّه مرضّیه، که به عنوان بانوی خشنود خدا و کسی که مورد رضایت او قرار دارد، شناخته می‌شود،
• رشیده (حد یافته)
• سیدهُ نساءُ العالمین (سرور بانوان جهان)

همچنین، محدثه و عابده از صفات و القابی هستند که به حضرت معصومه (س) نسبت داده شده است.

معصومه‌ بودن حضرت فاطمه معصومه (ع)

ویژگی بارز ایشان آگاهی عمیق از علوم اسلام و خاندان پیامبر (ص) بود و در شمار روایت‌گران حدیث قرار داشت. چندین حدیث وجود دارد که در متن آن‌ها نام حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها ذکر شده است. علامه امینی در کتاب ارزشمند الغدیر به برخی از این احادیث استناد کرده است، از جمله:

عن فاطمه بنت موسی بن جعفر حدثتنی... «من کنت مولاه فعلی مولاه.» (علامه امینی، الغدیر، ج 1، ص 196)

نقل این احادیث نشان‌دهنده جایگاه علمی و مقام والای آن بانوی بزرگ است.

مقام عصمت حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها

مقام عصمت، که بالاترین مرتبه معنویت و پاکی محسوب می‌شود، دارای درجاتی است و در ابتدا به دو نوع تقسیم می‌گردد:

1. بی‌گناه و بدون اشتباه
2. بی‌گناه و پاک‌دامن

امام رضا(ع) در روایتی فرموده‌اند: «کسی که معصومه را در قم زیارت کند، مانند آن است که مرا زیارت کرده است» (ریاحین الشریعه، ج 5، ص 35).

این حدیث نشان می‌دهد که مقام عصمت حضرت معصومه(س) از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و شاید اشاره‌ای باشد به این که ایشان دارای مقام عصمت هستند. همچنین، امام رضا(ع) این لقب را به حضرت معصومه(س) داده‌اند، که نشانگر جایگاه والای او است؛ در حالی که نام اصلی آن حضرت «معصومه» نیست.

حضرت معصومه(س) در مرتبه‌ای مشابه با حضرت زینب(ع) قرار دارند و در یکی از درجات عصمت هستند، هرچند ممکن است در سطح چهارده معصوم(ع) نباشند.

مقام شفاعت حضرت معصومه (ع)

در روز قیامت، خداوند حق شفاعت را به کسانی اعطا می‌کند که به درجه‌ای بلند از قرب الهی و بندگی خالصانه دست یافته باشند، از جمله کسانی که در روایات و متون دینی بر شفاعت‌پذیری آنان تأکید شده است، فاطمه معصومه (س) یکی از این افراد است.

بدین ترتیب، دو تن از زنان خاندان پیامبر گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ دارای شفاعتی گسترده و بی‌نظیر هستند که شامل تمامی جهان می‌شود و تأثیرات فراوانی در نجات انسان‌ها دارند.

1. خانم بی‌نظیر، صدیقه طاهره، حضرت فاطمه زهرا(سلام‌الله‌علیها)
2. شفیعه روز جزا، حضرت فاطمه معصومه (س)

بعد از حضرت زهرا (ع) در زمینه گستردگی شفاعت، هیچ زنی به مقام شفیعه محشر حضرت معصومه (س) نمی‌رسد.

امام صادق (ع) فرموده‌اند:

«آگاه باشید که قم، شهر کوچک کوفه است. برای بهشت هشت در است که سه تای آن به سمت قم باز می‌شود. در قم زنی وفات می‌یابد که از اولاد من است و نامش فاطمه است. با شفاعت او، تمامی شیعیان من وارد بهشت خواهند شد.» (جامع الاحادیث شیعه، ج 12، ص 617؛ بحار الانوار، ج 57، ص 228)

قم، شهری کوچک نزد ما است. درهای هشت‌گانه به بهشت وجود دارد، که سه در آن به سمت قم است. در این شهر، زنی از فرزندان من به نام فاطمه وفات می‌کند و با شفاعت او، تمام شیعیان من وارد بهشت خواهند شد.

در متن زیارتنامه حضرت معصومه (س)، که از امام رضا (ع) روایت شده است، نیز به مقام شفاعت وی اشاره شده است:

«ای فاطمه (معصومه)! در بهشت برای من شفاعت کن، زیرا نزد خداوند منزلتی بزرگ داری.» (مفاتیح الجنان، چاپ اول، ص 856)

حضرت معصومه (س) در طول اقامت هفده روزه خود در قم، در خانه موسی بن خزرج، محرابی خاص برای عبادت و نیایش ساخته بودند. این تنها گوشه‌ای از زندگی عبادی و تواضع و خشوع آن بانوی صالح است که در برابر ذات پاک الهی قرار داشت.

این حجره، که آن حضرت در مدت اقامت در منزل موسی بن خزرج در آن عبادت می‌کرد، اکنون در شهر مقدس قم، مورد احترام و علاقه دوستداران اهل بیت (ع) است و به یادگار مانده است.

مرحوم محدث قمی رضوان‌الله‌علیه می‌فرمایند:

«در زمان ما نیز این محراب موجود است و در محله میدان میر، معروف به ستّیه و ستّی، قرار دارد که به معنای خانم و بی بی است.» (قمی، حاج شیخ عباس، منتهی‌الآمال، ج 2، ص 162)

مهاجرت و وفات حضرت معصومه (ع) از حجاز به ایران

در سال ۲۰۰ هجری قمری، مأمون عباسی با ارسال نامه‌های متعددی امام رضا(ع) را به خراسان دعوت کرد. پس از مدتی، امام رضا(ع) دعوت او را پذیرفت و با کاروانی به سمت خراسان حرکت نمود.

یک سال بعد، یعنی در سال ۲۰۱ هجری قمری، حضرت معصومه(ع) به انگیزه دیدار برادرش امام رضا(ع) عازم خراسان شد. هنگامی که به ساوه رسید، راهی قم شد و در منزل موسی بن خزرج بن سعد اشعری، که از یاران امام رضا(ع) بود، اقامت گزید.

مرحوم مجلسی در شرح حال حضرت معصومه(ع) آورده است که محراب نماز فاطمه زهرا(سلام‌اللّه‌علیها) تا کنون در خانه موسی بن خزرج موجود است (بحارالانوار، ج ۵۷، ص ۲۱۹).

آن بزرگوار هفده روز در شهر قم و در منزل «موسی بن الخزرج»، که از بزرگان خاندان اشعری بود، اقامت داشتند و در نهایت در سن ۲۸ سالگی، در روز دهم یا دوازدهم ربیع‌الثانی سال ۲۰۱ هجری، وفات یافتند.

مقبره ایشان هم‌اکنون محل زیارت مسلمانان از سراسر جهان است.

دعای مخصوص حضرت معصومه(ع)

یکی از نشان‌های برجسته عظمت بی‌نظیر حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها، زیارتنامه‌ای است که امام رضا(ع) در شأن ایشان ذکر کرده‌اند. پس از حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها)، تنها زیارتی که از امام معصوم برای یک بانوی خاندان عصمت و طهارت نقل شده، مربوط به حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها است و هیچ یک از زنان خاندان عصمت و طهارت زیارت مخصوصی از امام ندارند.

پایان پیام/