سفرهای لاکچری و پرخرج محمدرضا و فرح؛ فاصله طبقاتی و تجملات در دوران پهلوی

یکی از بزرگ‌ترین تناقض‌های تاریخ معاصر ایران، سبک زندگی محمدرضا پهلوی و همسرش فرح بود. در حالی که اکثر مردم ایران در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ با مشکلات اقتصادی، کمبود امکانات شهری، نبود راه‌های مناسب و حتی محرومیت از خدمات اولیه مواجه بودند، دربار پهلوی بخش قابل‌توجهی از وقت و انرژی خود را صرف سفرهای تفریحی خارج از کشور می‌کرد. برای شاه و همسرش، سفر تنها یک تعطیلات معمولی نبود؛ بلکه نمادی از تجمل، فاصله طبقاتی و نزدیکی به غرب محسوب می‌شد.

این سفرها اغلب هزینه‌های هنگفتی بر کشور تحمیل می‌کرد، در حالی که کشاورزان در روستاها با مشکل تامین آب آشامیدنی دست و پنجه نرم می‌کردند و جوانان شهرها به دنبال کارهای ساده بودند. در عوض، دربار به جای پرداختن به مشکلات مردم، با هواپیماهای اختصاصی به اروپا و آمریکا سفر می‌کرد، در هتل‌های پنج‌ستاره اقامت داشت و در پیست‌های اسکی یا قایق‌های تفریحی سرگرم می‌شد. این تصویر «حکومتی که همیشه در تعطیلات است» یکی از دلایلی بود که فاصله عمیق میان شاه و مردم هر روز بیشتر می‌شد.

در ادامه، پنج نمونه از این سفرهای پرخرج و جنجالی را مرور می‌کنیم؛ سفرهایی که شاید امروزه برای برخی لوکس و جذاب به نظر برسند، اما در زمان خودش زخم بزرگی بر روان جامعه گذاشتند.

فصل تعطیلات زمستان در کشور سوئیس

یکی از سرگرمی‌های همیشگی محمدرضا پهلوی، اسکی روی برف بود. هر سال در فصل زمستان، بخشی از زمان خود و خانواده‌اش را در پیست‌های لوکس سوئیس مانند سنت موریتز سپری می‌کردند. در حالی که ایران تازه در حال تجربه اسکی در دیزین و شمشک بود، شاه ترجیح می‌داد بهترین مربیان اروپایی را برای خود و فرح فراهم کند. این سفرها تنها فعالیت ورزشی نبود؛ شاه در هتل‌های پنج‌ستاره اقامت داشت، جشن‌های شبانه برپا می‌شد و هزینه‌هایی صرف می‌گردید که برای مردم عادی حتی تصور آن هم دشوار بود.

قایق‌سواری در منطقه مدیترانه

اگر زمستان‌ها در سوئیس می‌گذراند، تابستان‌ها بیشتر وقت خود را در کنار دریاهای مدیترانه سپری می‌کردند. قایق‌های تفریحی و کشتی‌های خصوصی بخش جدایی‌ناپذیر زندگی شاه و فرح بودند. آن‌ها در سواحل فرانسه یا یونان اقامت داشتند، مهمانان سرشناس اروپایی را دعوت می‌کردند و جشن‌هایی برپا می‌کردند که گاهی مطبوعات خارجی با حیرت درباره‌شان می‌نوشتند. در حالی که در ایران بسیاری حتی نمی‌دانستند سفرهای دریایی تفریحی چگونه است، شاه روی عرشه قایق‌های لوکس با نوشیدنی‌های خارجی و لباس‌های تابستانی ژست می‌گرفت.

سفرهای لوکس و مجلل به آمریکا و اروپا

محمدرضا پهلوی و فرح تنها برای تفریح سفر نمی‌کردند؛ بلکه سفرهای رسمی به آمریکا، انگلیس و فرانسه نیز پر از لحظات لوکس و مجلل بود. هتل‌های پنج ستاره، خودروهای تشریفاتی خاص و مراسم‌هایی که برای استقبال از آن‌ها برپا می‌شد، بخش جدایی‌ناپذیر این سفرها به حساب می‌آمد. بخش زیادی از این سفرها به خریدهای شخصی اختصاص داشت؛ فرح که علاقه‌مندی زیادی به مد و هنر داشت، در پاریس یا نیویورک از گالری‌ها و بوتیک‌های معروف دیدن می‌کرد. هزینه‌هایی که برای خرید لباس و جواهر در این سفرها صرف می‌شد، برای مردم عادی ایران کاملاً باورپذیر نبود.

صید در قاره آفریقا؛ لذت مورد علاقه پادشاه

یکی از فعالیت‌های عجیب محمدرضا پهلوی، سفرهای شکار در آفریقا بود. او چندین بار به کنیا و تانزانیا سفر می‌کرد تا در شکارهای خصوصی شرکت کند. در این سفرها، او حیواناتی مانند شیر، فیل و دیگر حیوانات بزرگ را هدف قرار می‌داد. این ماجراجویی‌ها با تجهیزات خاص، همراهان متعدد و هزینه‌های هنگفت انجام می‌شد. در حالی که برای بسیاری از مردم ایران، شکار محدود به کبک و آهو در کوه‌ها بود، شاه در آفریقا حیوانات کمیاب را به قصد سرگرمی هدف قرار می‌داد. همین علاقه به شکار یکی از جنبه‌های جنجالی و بحث‌برانگیز شخصیت او باقی مانده است.

سفرهای مخفیانه برای آرامش و گریختن از استرس‌ها

گاهی سفرهای پهلوی تنها برای تفریح نبودند؛ بلکه وسیله‌ای بودند برای دوری جستن از بحران‌های سیاسی داخلی. هنگامی که کشور با اعتراض‌ها یا مشکلات اقتصادی روبه‌رو می‌شد، شاه و فرح مدتی به اروپا یا آمریکا سفر می‌کردند تا در آرامش باشند. این سفرها شاید برای آنان فرصتی برای استراحت و تنفس بود، اما در نظر مردم تصویری از حکومتی بی‌تفاوت را نشان می‌داد. فردی که باید در مرکز مشکلات حاضر می‌شد، در کنار صندلی راحت در یک ویلای ساحلی در فرانسه نشسته بود.