مدرسه ژاندارک تهران؛ تاریخچه، معماری و فارغ‌التحصیلان مشهور در قلب پایتخت

در دوران سلطنت محمدشاه قاجار، ایران پس از شکست در جنگ‌های ایران و روس و امضای قراردادهای گلستان و ترکمانچای، از خستگی و ناامیدی فراوان رنج می‌برد. در این زمان، خبرهای پیشرفت‌های علمی و صنعتی در کشورهای غربی به گوش ایرانیان، به ویژه دربار، می‌رسید. سرانجام، محمدشاه رضایت داد تا مدارس نوین در ایران تأسیس شوند، اما اغلب مدارس ساخته‌شده در پی این دستور، متعلق به میسیونرها یا مبلغان مذهبی خارجی بودند. اولین مدرسه پسرانه در این راستا توسط یک کشیش آمریکایی به نام «پرکینز» در ارومیه تأسیس شد و دو سال بعد شعبه دخترانه آن نیز افتتاح گردید. این مدارس عمدتاً اقلیت‌های مذهبی را هدف قرار داده بودند و دانش‌آموزان مسلمان اجازه ثبت‌نام نداشتند.

در این مدارس، علاوه بر آموزش علوم جدید و تعلیمات مسیحی، هنرهایی مانند قالی‌بافی و آهنگری نیز تدریس می‌شد. دومین مدرسه در سال ۱۲۱۶ توسط «اوژن بوره»، کشیش فرانسوی، در تبریز افتتاح شد. این مدرسه امکان ثبت‌نام برای مسلمانان را داشت و در نتیجه، از ۱۴ دانش‌آموز ثبت‌نام‌شده در سال اول، ۱۱ نفر مسلمان بودند، زیرا دروس مذهبی مسیحی حذف شده و تنها علوم جدید، فلسفه و زبان فرانسه آموزش داده می‌شد. حتی ناصرالدین شاه قاجار در دوره ولیعهدی در این مدرسه تحصیل کرده بود.

در دوران ناصرالدین شاه، ساخت مدارس توسط ایرانیان به تدریج رونق گرفت؛ از جمله دارالفنون، رشدیه و شوکتیه که نمونه‌هایی از این تحولات بودند. همچنین، کالج معروف آمریکایی که بعدها به نام «البرز» تغییر نام یافت، در همین دوره ساخته شد.

در این یادداشت، به مدرسه دخترانه «ژاندارک» می‌پردازیم که در سال ۱۲۷۲ خورشیدی تأسیس شده است. این مدرسه توسط دختران تارک دنیا و راهبان فرانسوی با نام «سن ژوزف» پایه‌گذاری شد. ساختمان اولیه در اراضی «نصرالله خان مشیرالدوله»، اولین صدراعظم دوران مشروطه، ساخته شده بود. در دوره رضاخان، معمار برجسته روسی، «نیکلای مارکوف»، ساختمان جدیدی در همان زمین و در کنار کلیسای ژاندارک طراحی و احداث کرد که نام آن به «ژاندارک» تغییر یافت. این بنا از نظر معماری، نشان‌دهنده روحیه ایرانی است و نماهای آن با تلفیقی هنرمندانه از آجر و گچ ساخته شده است. استفاده از قوس‌های ایرانی، کاشی‌کاری‌های بالای قاب بازشوها و قطار بندی نوارگونه در پشت بام، نمونه‌هایی از سبک معماری ایرانی در این ساختمان به شمار می‌آیند.

فهرست دروس

مدرسه شامل دوره‌های ابتدایی و متوسطه بود. دانش‌آموزان آشوری، ارمنی و مسلمان در کلاس‌های مشترک تحصیل می‌کردند. در برخی کلاس‌ها، زبان ارمنی آموزش داده نمی‌شد، هرچند از سال ۱۳۰۴ بر اساس بخشنامه وزارت معارف، درس زبان فارسی به فهرست دروس متفرقه افزوده شد. اغلب معلمان مدرسه از فارغ‌التحصیلان همان مدرسه بودند. معلمان کلاس‌های فارسی ایرانی و معلمان کلاس‌های فرانسه اغلب از راهبه‌های مسیحی کاتولیک شاخه سن ونسان دوپل بودند. این مدرسه از وزارت معارف ماهیانه بودجه‌ای دریافت می‌کرد که در سال ۱۳۰۴ هجری شمسی به مبلغ ۱۰۰ تومان می‌رسید. تمامی شاگردان، چه نیمه‌وقت و چه تمام‌وقت، برنامه کامل آموزش و پرورش ایران و فرانسه را دنبال می‌کردند. بخش فارسی تا کلاس چهارم نظری و اخذ دیپلم متوسطه ادامه داشت، اما در بخش فرانسوی، مدرک تنها تا کلاس نهم اعطا می‌شد و پس از آن، دانش‌آموزان می‌توانستند در مدت دو سال مدرک زبان فرانسه سوربن ۱ و ۲ را دریافت کنند.

برنامه درسی دوره ابتدایی شامل حساب، دیکته، پاک‌نویسی، خیاطی، تاریخ، جغرافیا، معرفه‌الاشیا، ادبیات و فوائدالادب بود. در دوره متوسطه نیز دروس ریاضیات (جبر و هندسه)، علوم (شیمی، فیزیک و تاریخ طبیعی)، تاریخ (تاریخ عمومی و تاریخ شعرا)، فارسی (دستور و کلیله و دمنه)، حفظ‌الصحه، خیاطی و تدبیر منزل تدریس می‌شد.

فارغ‌التحصیلان برجسته

در میان فارغ‌التحصیلان این مدرسه، چهره‌های سرشناس و تأثیرگذاری حضور دارند، از جمله ملکه ملک‌زاده، باستان‌شناس و سکه‌شناس برجسته، فخرعظمی ارغون، روزنامه‌نگار و شاعر نام‌آشنا که مادر سیمین بهبهانی است، و خواهر لوریس چکنواریان که در صنعت شیمی شهرت دارد. همچنین آذرنوش صدرسالک، موسیقیدان و نوازنده چنگ، همسر مجید انتظامی، از دیگر فارغ‌التحصیلان این مدرسه هستند. افراد دیگری مانند فرح دیبا، رویا نونهالی، لیلی رشیدی و لیلا حاتمی نیز در این جمع قرار دارند.

یادگاری ماندگار از آن دوران

یکی از یادگاری‌های ارزشمند کوچه ژاندارک، وجود یکی از قدیمی‌ترین فروشگاه‌های لوازم‌التحریر و نقاشی در تهران است که به ارزش معنوی محله و مدرسه می‌افزاید. این مغازه در خیابان منوچهری، در کنار کوچه ژاندارک قرار داشت و تا سال گذشته توسط مالکین قدیمی آن فعالیت می‌کرد، اما چند ماه قبل به فروش رفت و اکنون خالی است.

سرنوشت مدرسه

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، ساختمان مدرسه به مالکیت وزارت آموزش و پرورش درآمد و به عنوان مدرسه راهنمایی دخترانه سمیه فعالیت می‌کرد. اما در سال‌های اخیر، این ساختمان به یک دبیرستان پسرانه تغییر کاربری داده است. در عین حال، کلیسای مجاور مدرسه، معروف به «کلیسای ژاندارک»، همچنان به فعالیت خود در قالب یک کلیسا ادامه می‌دهد.