پندهای حکیمانه سعدی در گلستان: حکایت عبدالقادر گیلانی و درس‌های اخلاق درویشی

بررسی حکایت عبدالقادر گیلانی در گلستان سعدی، درس‌های اخلاق و درویشی، حکایتی پرمعنای از اخلاق درویشان، همراه با تصاویر نسخه‌های قدیمی و تحلیل مفاهیم عمیق در آثار سعدی.

سعدی معلم بی‌همتای ماست که از زمان کودکی با حکایت‌هایش آشنا شده‌ایم و نکات اخلاقی و اصول رفتار را از او آموخته‌ایم. اشعار زیبا و داستان‌های پرمحتوا و حکمت‌آمیزش در زبان بزرگ‌ترها و حتی نسل‌های پیشین جاری بود و در محافل و بازارها نیز از آن نقل می‌کردند. گاهی حتی در پی یافتن ضرب‌المثلی، به سعدی می‌رسیم، چرا که او با بیانی ساده ولی پرمفهوم، مفاهیم عمیقی را در قالب بیت و مصرع ارائه داده است. نقش سعدی در آموزش و پرورش روح و روان ما بی‌بدیل است و بی‌تردید، هر کسی مدیون این استاد سخن‌پرور است؛ زیرا بهترین توصیف برای آثارش، سهل ممتنع بودن آن‌ها است. کمی مطالعه در آثار او کافی است تا درستی این سخن دکتر شفیعی کدکنی را دریابیم که گفته است: «آثار سعدی دارای مخاطب انسانی است.» سعدی در نگارش خود جامع و کاملاً انسانی است و آنچه در ابیات و حکایاتش آمده، همگی از زندگی روزمره و قابل‌درک برای همه افراد برخاسته است.

اگر جوهر در خلاب بیفتد، هنوز هم ارزشمند است و اگر غبار به آسمان برسد، همان خسیس است. استعداد بدون تربیت ضایع است و تربیت نامستعد، هدر می‌رود. خاکستر نسبی ارزشمند است؛ زیرا آتش جوهر علوی در آن است، اما چون نفس خود را ندارد، هم‌پایه خاک است و قیمت شکر نه از نی است، چرا که خاصیت آن است.

باب‌های گلستان سعدی

کتاب گلستان سعدی علاوه بر مقدمه، دارای هشت باب است که عناوین آن‌ها عبارتند از: «سیرت پادشاهان»، «اخلاق درویشان»، «فضیلت قناعت»، «فواید خاموشی»، «عشق و جوانی»، «ضعف و پیری»، «تاثیر تربیت» و «آداب صحبت». حکایات سعدی در عین کوتاهی، سرشار از پند و اندرز هستند. او استاد در هنر خلاصه‌گویی است و گاهی تنها با یک جمله، معنای کامل را به خواننده منتقل می‌کند.

ای سعدی، حکایت‌گر!

این روش اوست که حکایاتش را با ابیاتی آمیخته می‌کند. گلستان سعدی پر است از داستان‌ها و حکایات، که درون هر یک گاهی پند و اندرز نهفته است، اما سعدی قالب داستان را برگزیده تا پیام خود را به بهترین شکل بیان کند. در مجموع، می‌توان گفت که جذابیت و شیرینی این حکایات است که باعث شده‌اند نسل به نسل نقل شوند و تا امروز باقی بمانند.

در حدیثی آمده است که گناه از هر کسی سرزند، ناپسند است و از میان علما، بدتر است؛ چرا که علم، سلاح جنگ با شیطان است و خداوند وقتی این سلاح را در دست بگیرند، شرمساری بیشتری برای آنان دارد.

روش روایت در داستان‌های گلستان سعدی

در روایت‌های سعدی در گلستان، او گاهی به روشی معمولی و از ابتدا تا انتهای داستان پیش می‌رود و در میانه‌ها با فراز و نشیب‌هایی جریان را برای مخاطب شرح می‌دهد. اما در مواردی نادر، او با شیوه‌ای هیجان‌انگیزتر، اوج ماجرا را در ابتدای داستان قرار می‌دهد و داستان را از همان نقطه اوج آغاز می‌کند.

بیشتر حکایات گلستان سعدی ترکیبی از مسائل اجتماعی و نکات اخلاقی هستند. او طنز را در قالب این حکایات وارد کرده و گاهی حتی در تمام طول داستان، خواننده را مجذوب و درگیر می‌کند. سعدی در روایت‌ها، مهارت بالایی در قرار دادن تضادها مقابل هم دارد و به‌خوبی توانسته است هر دو طرف را شرح دهد و نتیجه‌گیری‌ای زیبا و کامل ارائه کند. او از بیان مستقیم پند و اندرز به مخاطب هیچ واهمه‌ای ندارد، هرچند گاهی این پندها را در لفافه داستان می‌پوشاند و در طول روایت، آنها را در دل خواننده جای می‌دهد. همچنین، سعدی به مناظره علاقه‌مند بوده و در آثارش از این شیوه نیز بهره برده است.

باب دوم در اخلاق درویشان: داستان شماره ۳

در حرم کعبه، عبدالقادر گیلانی، رحمة الله علیه، دیده شد که بر حصاری نشسته و سر بر خاک نهاده است، و می‌گفت: «ای خداوند! ببخشایم؛ زیرا اگر مستحق عقوبتم نباشم، در روز قیامت نابینا برانگیخته شوم تا در روی نیکان شرمسار نشوم.»

روی بر خاکِ ناتوانی می‌نهم

هر صبح که باد می‌وزد، می‌گویم:

«ای کسی که هرگز فرامشت را فراموش نمی‌کنم، آیا چیزی از یاد من می‌روی؟»

فایل صوتی مربوط به باب دوم در موضوع اخلاق درویشان: حکایت شماره ۳

مفهوم حکایت شماره 3، از بخش دوم گلستان سعدی

عبدالقادر گیلانی، رحمت خدا بر او باد، در حرم کعبه دیده شد که روی خاک نشسته و با خدا دعا می‌کرد: «ای خدا، مرا ببخش. اگر من مستحق عذاب هستم، در روز قیامت نابینا برانگیز تا در مقابل نیکان شرمنده نباشم.» او با تواضع و فروتنی از خدا خواست که او را فراموش نکند و همیشه به یادش باشد.

در هر صبح و هنگام وزیدن باد، به خاک ذلت و عجز می‌نشیند و می‌گوید: «ای آن که هرگز فراموشم نمی‌کنی، آیا هیچ‌وقت از یادم می‌روی؟»