خانه تیمورتاش؛ موزه جنگ و تاریخچه نظامی تهران با آثار منحصر به فرد

از دیرباز تا کنون، جنگ همواره جزو جدایی‌ناپذیر تاریخ هر تمدن و سرنوشت ملت‌ها بوده است و بخشی از میراث تاریخی تهران نیز به این موضوع اختصاص یافته است. در قلب پایتخت، خانه‌ای 160 ساله قرار دارد که پر از تجهیزات جنگی قدیمی است و در منطقه شمال غرب پادگان باغ‌شاه، امروزه تحت عنوان میدان حر شناخته می‌شود. این مکان، خانه تیمورتاش است؛ ساختمانی که در اواخر دوران قاجار ساخته شده و پس از آن، به خانواده‌ای از رجال سیاسی و نظامی دوره پهلوی تعلق یافته است.

اولین ساخت این خانه در زمان حکومت احمدشاه قاجار آغاز شد و از همان ابتدا، به نام وزیران جنگ ایران معروف شد. پس از تکمیل ساخت، این خانه به غلامحسین‌خان سالار محتشم رسید؛ فردی از سران ایل بختیاری و دو دوره وزیر جنگ. غلامحسین‌خان فردی ادیب و شجاع بود و پس از پایان دوره قاجار، مورد احترام در دوره پهلوی قرار گرفت.

بر اساس روایات تاریخی، پس از سقوط سلسله قاجاریه و روی‌کار آمدن رضا شاه، عبدالحسین تیمورتاش که وزیر دربار بود، این عمارت را از سردار محتشم خریداری کرد و آن را محل سکونت خود قرار داد. پس از آن، خانه به تیمورتاش رسید؛ مردی که در دوران قاجار فردی شناخته‌شده و تاثیرگذار بود و نقش مهمی در تحولات آن دوران داشت. پدر تیمورتاش از خان‌ها و زمین‌داران بزرگ خراسان بود که او را برای تحصیل به ترکمنستان و روسیه فرستاد.

در سال‌های پایانی قاجار، تیمورتاش رابطه نزدیکی با رضا شاه پیدا کرد و پس از به قدرت رسیدن او، به عنوان وزیر دربار فعالیت می‌نمود. او تا مدت‌ها پس از سلطنت رضاشاه، دومین فرد قدرتمند کشور محسوب می‌شد؛ بر تمامی وزارت‌خانه‌ها نظارت داشت. اما این جایگاه و نفوذ، بیش از پنج سال دوام نیاورد و در سال 1311، رضاشاه او را عزل کرد و در همان خانه‌ای که روزگاری محل فعالیت و رفت‌وآمد بود، زندانی ساخت.

هنر دست معمار صاحبقرانیه در نزدیکی میدان حر

معمار این بنای تاریخی، علی‌محمد معمارباشی صانعی بود؛ فردی ماهر و کارآزموده که کاخ صاحبقرانیه، سلطنت‌آباد و عمارت کلاه‌فرنگی عشرت‌آباد را طراحی و ساخت. این ساختمان دارای دو طبقه است و علاوه بر زیرزمین، یک محوطه بیرونی پر درخت دارد. نکته جالب توجه در این بنا، تفاوت ارتفاع در طبقات آن است. تزئینات داخلی ساختمان نیز به سبک معمول خانه‌های قاجاری است؛ از جمله استفاده استادانه از آجر و آینه‌کاری‌های نفیس، پنجره‌های رنگی، سقف‌های قوسی، گچبری‌های ظریف و زیبا در سرستون‌ها و سایر بخش‌ها، و درهای چوبی با اشکال خاص. سقف تالار اصلی نیز با آینه‌کاری تزئین شده است.

زیرزمین خانه تیمورتاش با نورپردازی‌های جذاب، از فضایی سوت‌وکور به محلی دلنشین و پرجنب‌وجوش تبدیل شده است.

اگرچه سازه اصلی این موزه به دوره قاجار بازمی‌گردد، اما در طول سال‌ها، بخش‌هایی از آن همواره مورد بازسازی و تغییر قرار گرفته است. در سال ۱۳۱۲، به همت معماری به نام کریم طاهرزاده، این عمارت به شکل کنونی درآمد و به ساختمان دانشگاه جنگ تبدیل شد.

پس از درگذشت تیمورتاش و در دوره پهلوی دوم، این خانه به عنوان مرکز فرماندهی و مدیریت دانشگاه جنگ مورد استفاده قرار گرفت. در این دانشگاه، تا سال ۱۳۵۷، افسرانی با رتبه‌های بالاتر از سرهنگ آموزش می‌دیدند. پس از انقلاب اسلامی و در سال ۱۳۸۳، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری این اثر را با شماره ثبت ۱۱۱۹۷ در فهرست آثار ملی ایران ثبت کرد و در نهایت در سال ۱۳۹۲، به عنوان موزه جنگ معرفی شد. از آن زمان، در سال ۱۳۹۵، درهای این عمارت برای بازدید عموم مردم گشوده شد و بازدیدکنندگان امکان دیدن این بنای تاریخی و جنگی را پیدا کردند.

قسمت‌های گوناگون خانه تیمورتاش و موزه‌ی جنگ

در بخش‌های مختلف موزه جنگ، می‌توانید نشانه‌ها، تاریخچه‌ها و ابزارهای جنگی را مشاهده کنید. در طبقه اول، مجموعه‌ای از سلاح‌های جنگی قرار دارد که از دوران صفویه تا دوره پهلوی ساخته و مورد استفاده قرار گرفته‌اند. این مجموعه شامل اشیایی مانند یک توپ جنگی قدیمی ساخت امپراتوری بریتانیا، خنجرهای مربوط به دوران صفوی، اسلحه‌های کلت والتر آمریکایی، مسلسل یوزی، مین ضد خودرو و توپ اهدایی الکساندر یکم به عباس میرزا پس از امضای عهدنامه ترکمانچای است. علاوه بر این، ابزارهایی نظیر ذره‌بین و نقشه‌ها نیز در معرض دید قرار دارند.

بر اساس منابع مختلف، گفته شده است که تمامی این سلاح‌ها در خارج از ایران، در کشورهایی مانند شوروی، آلمان، ایتالیا و انگلیس ساخته شده و به ایران وارد شده‌اند.

در کنار سلاح‌ها، مجموعه‌ای از ابزارهای دیگر مانند انواع تفنگ‌ها، چاقوها، شمشیرها، لباس‌های نظامی، نشان‌ها و کلاه‌خودها نیز در ویترین‌ها دیده می‌شوند.

در طبقه دوم، خانه موزه پر است از سردیس‌ها و مجسمه‌های شخصیت‌های مشهور. همچنین، در این طبقه اتاق‌هایی قرار دارد که در گذشته محل تصمیم‌گیری‌های مهم بودند و با همان چیدمان قدیمی، شامل میز، مبل و پرده‌های اولیه حفظ شده‌اند.

داستانی درباره نبرد و شجاعت در میدان جنگ

در اطراف محوطه بیرونی این موزه، مجموعه‌ای از خودروهای جنگی و هواگردهای نظامی قرار گرفته است. در کنار این وسایل جنگی، درختانی کاشته شده‌اند که نماد صلح با کشورهای عمان، ایتالیا، عراق، جمهوری آذربایجان و پاکستان هستند.

خانه تیمورتاش به عنوان موزه‌ای تخصصی در زمینه ابزارهای جنگی ایران قدیم، فرصت آشنایی با تاریخچه توسعه نظامی کشور را فراهم می‌آورد. اگر به تاریخچه جنگ و فنون جنگاوری ایران علاقه‌مندید، روزهای دوشنبه و جمعه این مکان آماده است تا روایتگر لحظات مهم و تاثیرگذار در تاریخ پایتخت باشد.