رازهای مادرانگی و تاثیرگذاری در تربیت هنرمند بزرگ ایران؛ گفت‌وگوی اختصاصی با فرخنده گل‌افشان

فرخنده گل‌افشان، بانویی است که در کنار نام بزرگ محمدرضا شجریان، کمتر درباره او سخن گفته شده است. او داستانی است پر از مهر، مادرانگی و همراهی در تاریخ موسیقی ایران. او نه‌تنها همسر اول استاد شجریان است، بلکه مادری است که در سکوت و آرامش، عشق و استعداد را در دل همایون شجریان کاشته است؛ بدون اینکه خود را در حاشیه شهرت قرار دهد. این گفت‌وگو پنجره‌ای است صمیمی و کمیاب به دنیای او؛ زنی که نه با ساز و آواز، بلکه با محبت و ایثار، نقش بی‌بدیلی در تربیت یکی از چهره‌های برجسته موسیقی معاصر ایران ایفا کرده است.

مصاحبه با فرخنده گل‌افشان، همسر نخست محمدرضا شجریان

قبل از ازدواج، به هنر گل‌سازی علاقه‌مند بودم و آن را دنبال می‌کردم. اما پس از ازدواج، به دلیل مسئولیت‌های زندگی مشترک و نقش‌هایی که به عنوان همسر و مادر بر عهده داشتم، نتوانستم ادامه دهم.

خوشبختانه خانواده‌ام هیچ‌گونه مخالفتی با فعالیت‌های هنری من نداشتند و از حمایتشان بهره‌مند بودم.

دلیل اصلی ترک فعالیت‌های هنری‌ام این بود که در مسیر زندگی، مسئولیت‌های زنانه و مادرانه بر عهده‌ام قرار گرفت که گاهی بر هر هنر دیگری ارجحیت داشت. معتقدم بزرگ‌ترین هنر یک مادر، انسان‌سازی است.

پس از ازدواج و آشنایی با استاد شجریان، گرایش‌های هنری‌ام تغییر نکرد، اما عشق و محبت مادری‌ام تأثیر زیادی در پرورش استعدادهای همایون داشت. ژن هنری از پدر به او منتقل شده بود و من با محبت، سعی کردم آن را رشد دهم.

در جوانی، آرزو داشتم همایون مسیر هنری خود را طی کند و به عنوان یک هنرمند، نامی برای خود دست و پا کند و مایه افتخار ایران باشد.

همایون تنها پسر من است و اگرچه برایم مهم نبود که فرزندم دختر باشد یا پسر، اما پس از سه دختر، احساس می‌کردم جای یک پسر در خانواده‌ام خالی است.

در حدود چهار یا پنج سالگی، استعداد هنری همایون در ریتم‌نوازی آشکار شد. او نزد استاد فرهنگ‌فر آموزش دید و در کلاس‌های استاد دادبه تصنیف‌هایی فرا گرفت و زیر نظر پدرش اجرا می‌کرد. حتی چند نمونه از آن‌ها را ضبط کرده‌ایم. با وجود شیطنت‌های کودکانه، علاقه‌اش به موسیقی و تقلید صداها کاملاً مشهود بود. دخترانم نیز مستعد بودند، اما هیچ‌گاه فعالیت رسمی در این زمینه نداشتند.

کشف استعدادهای او کار دشواری نبود، چون علاقه‌اش به ریتم و موسیقی روزبه‌روز بیشتر می‌شد. پدرش برایش تنبک تهیه کرد و او را تشویق کرد، همچنین آموزش آواز را هم پدرش آغاز نمود.

در آن زمان، احساس غرور می‌کردم و وظیفه می‌دانستم هر چه در توان دارم برای رشد و پیشرفت او انجام دهم.

مگر اینکه فرزند باید مسیر هنری‌ای را که پدر و مادر می‌پسندند، دنبال کند؟ استعداد، مسیر خود را انتخاب می‌کند و همایون نه به مسیر پدرش، بلکه به نهاد درونی خود گوش سپرد. هنر چیزی نیست که بتوان آن را به زور وارد فرد کرد.

در حالی که همایون در ابتدا تنها ساز می‌نواخت و آواز نمی‌خواند، من هیچ‌گاه اصراری برای خوانندگی او نداشتم. تصمیم‌گیری درباره اجرا و فعالیت‌های هنری بر عهده خودش و پدرش بود.

در کنسرت‌های همایون همواره حضور داشتم و در هر فرصت، شرکت می‌کردم.

کدام قطعه از آثار همایون را بیشتر می‌پسندید؟

تمام آثارش را دوست دارم.

آیا تاکنون به او گفته‌اید که یک قطعه برای مادر اجرا کند؟

وقتی او می‌خواند، در واقع برای همه می‌خواند، از جمله من و مردم دیگر. گاهی هم دل‌نوشته‌هایی دارد که مخصوص من است. هنر او سفارشی نیست؛ او ارزش مادر را به خوبی می‌فهمد و شاید روزی آن را با کلام بیان کند.

آیا دوست دارید نوه‌تان از همایون، موزیسین شود؟

دوست دارم در هر مسیری که انتخاب می‌کند، موفق و تاثیرگذار باشد؛ چه در موسیقی باشد، چه در حوزه‌های دیگر.

از همسر همایون چه انتظاری دارید و آیا این انتظارات برآورده شده‌اند؟

از او بسیار سپاسگزارم که با مهربانی و آرامش، همسری شایسته برای همایون است. هدفم این است که هر دوی ما بتوانیم پشتیبان و همراه واقعی یکدیگر باشیم.

برخی معتقدند رابطه مادر و پسر، حتی پس از ازدواج، همچنان خاص و منحصر به فرد باقی می‌ماند. نظر شما چیست؟

احساسم نسبت به این رابطه، غرور است، نه حسادت. من به رابطه‌ام با همایون افتخار می‌کنم و آن را ارزشمند می‌دانم.

آیا نگران کم‌رنگ شدن پیوند عاطفی با فرزندتان نیستید؟

هر نفس همایون برای من زندگی است. هر بار صدای او را می‌شنوم، در قلبم حضور دارد. پیوند مادر و فرزند، عشقی است که هیچ‌گاه کم‌رنگ نخواهد شد.

همایون چه میزان از زمان خود را برای دیدن شما اختصاص می‌دهد؟

اگر فرصت داشته باشد، هر روز می‌آید؛ و در غیر این صورت، هر زمانی که بتواند، دیدار می‌کند. من خوشحالم چون به آرزوهایم رسیده‌ام. آرزوی من این بود که بتوانم به فرزندانم افتخار کنم.

در پایان این گفتگو، آنچه به‌وضوح و درخشندگی باقی می‌ماند، نه تنها تصویر یک مادر فداکار و مهربان، بلکه نمادی از زنانگی آگاهانه در قالب هنر و تاریخ است. فرخنده گل‌افشان، بی‌آنکه به دنبال دیده شدن باشد، نقش مهمی در شکل‌گیری یکی از زیباترین صداهای موسیقی ایران ایفا کرده است. از صدای همایون تا نفس‌های مادرانه‌اش، پیوندی است که نه تنها در خاطرات او، بلکه در جان هر شنونده‌ای اثری از محبت و پایداری بر جای می‌گذارد. این گفت‌وگو نشان می‌دهد که پشت هر هنرمند بزرگ، دلی بزرگ‌تر نهفته است.