جعفر پناهی، کارگردان برنده نخل طلای کن و مبارزه با سانسور
همه چیز درباره جعفر پناهی؛ از شروع تا نخل طلایی جشنواره کن + عکس‌های شخصی و رازهای موفقیت
برترین کارگردان ایرانی، موفق‌ترین فیلم‌ها، نخل طلایی کن، مبارزه با سانسور و حصر، زندگی و آثار جعفر پناهی
جعفر پناهی زاده در تاریخ ۲۰ تیر ۱۳۳۹ در شهر میانه استان آذربایجان شرقی به دنیا آمد. او کارگردان و فیلم‌نامه‌نویس ایرانی است.
در کودکی، نخستین تجربه بازیگری خود را در فیلم کوتاه «فیل و فنجان» کسب کرد و پس از آن در چند فیلم دیگر نقش‌آفرینی نمود. در دوران خدمت سربازی، فعالیت عکاسی در جنگ را آغاز کرد و حتی نمایشگاهی در پادگان برپا کرد. این فعالیت‌ها منجر شد که یکی از مسئولان او را به عنوان مستندساز به جبهه بفرستد و فیلم‌هایی درباره جنگ تهیه کند.
در سال ۱۳۷۳، اولین فیلم خود با عنوان «بادکنک سفید» را ساخت که نویسندگی آن بر عهده عباس کیارستمی بود و برای شبکه دو ساخته شد. اگرچه این فیلم در داخل ایران چندان مورد توجه قرار نگرفت، اما موفق به کسب جوایز بین‌المللی متعددی شد، از جمله دوربین طلایی جشنواره کن فرانسه، جایزه هنر و تجربه فیلم کن، جایزه انجمن منتقدان بین‌المللی کن، جایزه بزرگ توکیو و جایزه فیلم سائو پائولو.
پناهی در کارنامه خود، در مجموعه‌ای از فیلم‌ها نقش‌های مختلفی ایفا کرده است؛ از جمله کارگردانی، تهیه‌کنندگی، نویسندگی، بازیگری و تدوین. از جمله آثار او می‌توان به «مسافر جنوب»، «آینه»، «دایره»، «جمعه»، «طلای سرخ»، «کافه ترانزیت»، «حکم»، «آفساید»، «کشتی زاری‌های سفید»، «اوریون»، «پرده»، «این یک فیلم نیست»، «تاکسی مستند» و «سه رخ» اشاره کرد.
در دهه هشتاد، مسئله محرومیت و ممنوعیت ورود زنان به ورزشگاه‌ها تنها به اعتراض‌های پراکنده و گاه و بیگاه محدود می‌شد. اما جعفر پناهی با ساخت فیلم «آفساید» این موضوع را به یک مطالبه عمومی و جدی تبدیل کرد، که منجر به عدم مجوز نمایش این اثر در سینما شد. در آن زمان، بدون وجود فضای مجازی، سی‌دی «آفساید» در معابر عمومی، به‌ویژه در میدان انقلاب، با قیمت ۲۰۰۰ تومان عرضه می‌گردید. این فیلم روایتگر داستان دخترانی است که حاضرند هر کاری انجام دهند تا بازی ایران مقابل بحرین را تماشا کنند و جای کسانی را که در مسابقه ایران-ژاپن جان باخته‌اند، خالی نگذارند.
این کارگردان در طول فعالیت هنری‌اش، جوایز متعددی کسب کرده است؛ از جمله جایزه دوربین زرین جشنواره کن ۱۹۹۵ برای فیلم «بادکنک سفید»، خرس نقره‌ای جشنواره فیلم برلین ۲۰۱۳ برای نگارش «پرده»، جایزه آسیا پاسیفیک برای «گُل»، خرس طلایی جشنواره برلین ۲۰۱۵ برای «تاکسی»، جایزه بهترین فیلمنامه جشنواره کن ۲۰۱۸ برای «سه رخ»، و نامزدی در آکادمی اسکار برای فیلم «این فیلم نیست».
همزمان با اعطای جایزه خرس طلایی به فیلم «تاکسی»، ممنوع‌الخروجی جعفر پناهی نیز اعلام شد و تصویری از خواهرزاده او بر روی استیج جشنواره برلین برای دریافت جایزه، موجب شد تا این اتفاق تلخ و عجیب در سطح جهان بازتاب گسترده‌ای پیدا کند. این رویداد نمادی از محدودیت‌ها و مشکلاتی بود که برای این کارگردان شناخته شده به وجود آمد و توجه جهانیان را به وضعیت حقوق بشر و آزادی‌های فردی در ایران جلب کرد.
جعفر پناهی فردی است که در مقابل حوادث و رویدادهای مختلف واکنش نشان می‌دهد و همین مسئله منجر به چندین بار بازداشت، دادگاه و زندانی شدن او شده است. یکی از نمونه‌های بارز این وضعیت، برخورد او پس از انتخابات ۸۸ است، زمانی که کشور درگیر تنش‌های شدید بود و او در مراسمی برای یادبود جانباختگان آن حادثه شرکت کرد. در نتیجه، او در تاریخ ۴ خرداد ۱۳۸۹ به دستور بازپرس و تایید دادستان تهران با تودیع وثیقه ۲۰۰ میلیون تومانی از زندان آزاد شد.
با این حال، او به اتهام «اجتماع و تبانی و تبلیغ علیه نظام جمهوری اسلامی» به شش سال حبس و بیست سال محرومیت از فعالیت‌های فیلم‌سازی، نگارش فیلمنامه، سفر به خارج و مصاحبه با رسانه‌ها محکوم شد. این احکام سنگین، بازتاب گسترده‌ای در مجامع بین‌المللی هنری داشت و نشان‌دهنده فشارهای فراوان بر این هنرمند و محدودیت‌های شدید اعمال شده علیه او بود.
تیری فره مو، مدیر هنری جشنواره بین‌المللی فیلم کن، در یک کنفرانس مطبوعاتی که به منظور حمایت از جعفر پناهی و محمد رسول‌اف در سینماتک پاریس برگزار شد، اعلام کرد که امسال جایزه ویژه «مربی طلا» کن به پناهی اهدا می‌شود. همچنین پناهی که برای پیگیری وضعیت محمد رسول‌اف و مصطفی آل‌احمد به دادسرای اوین رفته بود، در تاریخ ۲۰ تیر ۱۴۰۱ در همان مکان بازداشت و به بند ۸، سالن ۷، زندان اوین منتقل شد.
او همراه با محمد رسول‌اف بیانیه‌ای صادر کرد که در آن آمده است: «ما فیلمسازیم. ما عضو سینمای مستقل ایران هستیم. زندگی را در خلق آثار می‌دانیم، آثاری که نمی‌توانند بر اساس سفارش ساخته شوند. بنابراین، نزد صاحبان قدرت مجرم محسوب می‌شویم. سینمای مستقل تصویری از زمان خود است، از جامعه الهام می‌گیرد و نسبت به آن بی‌تفاوت نیست. تاریخ سینمای ایران نشان‌دهنده حضور موثر و مستمر فیلمسازان مستقل است که با تلاش‌های خود سانسور را کنار زده و حیات این هنر-صنعت را حفظ کرده‌اند. در این راه، بسیاری ممنوع‌الکار شده‌اند، برخی ناچار به مهاجرت شده و عده‌ای به حاشیه رانده شده‌اند. با وجود این، امید به ساختن دوباره دلیل ادامه حیات است. فیلمساز مستقل در هر شرایط، زمان و مکان در حال ساختن یا در فکر ساختن فیلم است. ما فیلمسازیم و مستقل.»
امروز، او دومین کارگردان ایرانی است که توانسته جایزه نخل طلایی جشنواره کن را برای فیلم «یک تصادف ساده» در جشنواره کن ۲۰۲۵ کسب کند. پناهی در تیر ۱۴۰۱ در تهران به اتهام اجرای حکم زندان دستگیر شد و در ۱۴ بهمن همان سال با قرار وثیقه موقتاً آزاد شد. نهایتاً در سال ۱۴۰۲، خبر رفع ممنوع‌الخروجی جعفر پناهی اعلام شد و او پس از آن ایران را به مقصد فرانسه ترک کرد.
همسر او طاهره سعیدی است و این زوج دو فرزند دارند.
