۵ خانه تاریخی ایرانی که باید بشناسید
5 خانه تاریخی و ماندگار ایرانی که هر علاقهمند به معماری باید بشناسد
معرفی 5 خانه تاریخی ایرانی با معماری اصیل و تاریخچه غنی که هر علاقهمند به معماری باید بشناسد.
اطلاعات مربوط به معماری: معماری همواره و در همه جا هنری است که با زندگی در هم تنیده است و در فرهنگ ایرانی این ارتباط به وضوح احساس میشود. در ایران، طراحیهای معماری به گونهای است که تمامی جزئیات آن نشانگر این پیوند است؛ به عنوان نمونه، معماران ایرانی پنجرهها و روزنها را به گونهای طراحی میکردند که نور خورشید و پرتوهای ماه به اندازه دلخواه وارد فضا شوند.
بنابراین، بهتر است این بار اصول معماری را در خانههای نیاکانمان جستجو کنیم. در ادامه، با اصلاحات و ویژگیهای معماری سنتی آشنا خواهیم شد و سپس نگاهی معمارانه به چند خانه تاریخی خواهیم داشت که ممکن است شما نیز آنها را بشناسید.
خانههای سنتی
در گذشته، واژه «خانه» به اتاق اطلاق میشد، و این فضا را «وستاخ»، «گستاخ» یا «وثاق» مینامیدند که واژهای ترکی است و به معنی اتاق است. به جای واژه «خانه» در اصطلاح امروزی، از واژه «سرا» استفاده میکردند. ساکنان خانههای سنتی از هر لحاظ احساس آرامش میداشتند؛ آنها در اندرونی تمام امکانات را فراهم میکردند و این بخش را بسیار دلنشین میساختند تا در آن احساس خستگی نکنند.
امروزه شاید به چنین ساماندهی فضایی خرده گرفته شود؛ برای نمونه، چرا در اغلب خانهها، آشپزخانه در گوشه شمال غربی قرار گرفته است؟ یا چرا سرویس بهداشتی خیلی دور از نشیمن است؟ درباره مکان قرارگیری آشپزخانه گفته شده است که در تابستانها کمتر از آن بهرهمند میشدند و در طول روز، غذاهای سرد مصرف میکردند. اما در زمستان، استفاده از آشپزخانه بیشتر میشد و چون اتاقهای زمستانی در بخشهای شمالی و غربی خانه قرار داشتند، این مکانها بهترین گزینه برای قرارگیری آشپزخانه بودند. (برگرفته از کتاب «معماری ایرانی»،
محیطهای داخلی خانههای سنتی
در ابتدا، بهتر است یک توضیح کلی درباره فضاهای خانههای سنتی ارائه دهیم تا بتوانید با اصطلاحات مربوط به آنها بیشتر آشنا شوید.
- در آیگاه: بسیاری از خانهها، بهخصوص خانههای توانگران، دارای آیگاه هستند. در واقع، آیگاه به مجموعهای شامل پیشخان (جلوخان یا پیشگاه)، سردر، هشتی و دالان اطلاق میشود.
- پیشگاه: در مقابل درب، دو سکوی به نام پاخُره قرار گرفته است. فردی که با صاحبخانه تماس دارد و نیاز به وارد شدن به داخل ندارد، روی همان سکوی نشسته است.
- سردر، نمای ورودی که از خارج و در مسیر عبور عمومی مردم قرار دارد، میباشد.
هشتی: فضای واسطهای است که بین داخل و خارج ساختمان قرار دارد، زیرا در گذشته داخل خانه به عنوان حریم محسوب میشد. هشتی در اشکال مختلفی مانند هشت، نیم هشت، نگینی و کشکولی ساخته میشد.
میانسرا (حیاط): بخش سر باز و مرکزی خانه است که در میان سرا قرار گرفته و اطراف آن اتاقهای متعددی ساخته شدهاند که به سمت آن باز میشوند.
اتاق: نام هر اتاق بر اساس تعداد درگاههایی است که به میانسرا راه دارند، مانند سه دری، پنج دری و هفت دری. اتاق سه دری معمولاً اتاق خصوصی یا خواب بوده است، در حالی که اتاق پنج دری ممکن است به عنوان اتاق نشیمن یا مهمانخانه مورد استفاده قرار گیرد و گاهی اوقات شاهنشین داشته است. این اتاقها بیشتر در فصول زمستان مورد استفاده قرار میگرفتهاند. قسمت آفتابگیر خانه، که تابستاننشین است، شامل یک تالار در میان اتاقها است و در مقابل آن ایوانی قرار دارد که به میانسرا باز میشود و از همانجا نور دریافت میکند.
خانه تاریخی مربوط به صادق هدایت
- موقعیت فعلی ساختمان در تهران، خیابان سعدی قرار دارد و در کنار بیمارستان امیراعلم واقع شده است. این مکان به نام مهدکودک صادقیه شناخته میشود و به راحتی قابل تشخیص است.
- تاریخچه ساختمان: صادق هدایت، یکی از ادیبان و نویسندگان برجسته معاصر، در این بنا زندگی کرده است. پدر او، اعتضادالملک، از رجال و اشراف دوران قاجار بود، بنابراین احتمال میرود که این خانه به دستور او ساخته شده باشد. تزیینات داخلی، اندازه، شکل و ساختار ساختمان نشاندهنده سبک و زمان ساخت آن است و میتوان آن را به اواخر دوره قاجار نسبت داد.
- یکی از ویژگیهای معماری ساختمان، باغچهسازی در حیاط است که بر اساس الگوی محوطهسازی ایرانی طراحی شده است. این طراحی شامل تقارن و آبنمای مرکزی است که فضایی دلپذیر و جذاب را فراهم میآورد. اطراف این حیاط را ساختمان اصلی احاطه کرده است که در دو سطح زیرزمین و یک طبقه بالای آن ساخته شده است. برای جلوگیری از یکنواختی دیوارهای حیاط، قابهای زیبا و منظم در بخشهای مختلف دیوارها تعبیه شده است.
خانه تاریخی مربوط به جلال آل احمد
- مکان فعلی ساختمان در تهران، خیابان خیام، خیابان شهید کارکن اساسی (گذر قلی) قرار دارد و شماره پلاک آن 75 است.
- تاریخچه ساختمان: پایههای این بنا به دوره قاجار و دوران حکومت احمدشاه برمیگردد.
- یکی از ویژگیهای معماری این ساختمان، طراحی پلان آن است که ترکیبی از عناصر معماری سنتی و کلاسیک دوران خود میباشد، در کنار آن برخی سلیقههای غیرمعماری نیز در طراحی به کار رفته است، چرا که این بنا توسط افراد عادی و قشر متوسط جامعه ساخته شده است. از مهمترین ویژگیهای این ساختمان میتوان به شکل منحصر به فرد پلان و وجود دو حیاط اشاره کرد؛ یکی از حیاطها نقش حیاط بیرونی را ایفا میکند و دیگری وظیفه حیاط داخلی را بر عهده دارد.
خانه تاریخی دکتر مصدق، بنایی با ارزش فرهنگی و تاریخی در دل تاریخ ایران.
- وضعیت کنونی ساختمان: کرج، شهرستان ساوجبلاغ، روستای احمدآباد
- تاریخچه ساختمان: خانه دکتر مصدق، نخستوزیر ایران، در اوایل دهه 1330 هجری شمسی یکی از میراثهای فرهنگی روستای احمدآباد محسوب میشود. شخصیت و نقش دکتر مصدق در تحولات تاریخی آن زمان، به ویژه در سالهای پایانی نیمه اول قرن چهاردهم هجری شمسی، اهمیت و ارزش تاریخی این بنا را افزایش داده است.
- این بنا از نظر معماری، ساختمانی ساده با دیوارهای آجری است که بر پایهای مستطیلی شکل در دو طبقه ساخته شده است و حیاط بزرگی آن را احاطه کرده است. بارزترین عنصر تزیین نمای این خانه، نوار مقرنس آجری است که در فاصله بین طبقه اول و دوم قرار دارد. فضای داخلی طبقه اول شامل چهار اتاق مشخص است و پنج ویژگی مهم مانند ایوان، فضای تقسیمبندی، سرویس بهداشتی، کفشکن و انبار در آن دیده میشود. در مجموع، ظاهر بیرونی خانه دکتر مصدق به یک کوشک ساده دوران قاجار شباهت دارد.
خانه تاریخی مربوط به دکتر حسابی
- آدرس فعلی ساختمان: تهران، خیابان وحدت اسلامی، خیابان حاج ترخانی، کوی شهید امیر مقفوری، بنبست قهرمانی، پلاک ۴۷.
- تاریخچه ساختمان: این بنا در اواخر دوره قاجار ساخته شده است و به عنوان زادگاه دکتر حسابی شناخته میشود. امروزه آن را با نام خانه فیزیک ایران میشناسند.
- یکی از ویژگیهای معماری ساختمان، با توجه به سابقه تاریخی آن، تنوع در فضاها، تزیینات گچبری و آجرکاری است که به وضوح قابل مشاهده است.
خانه قدیمی و تاریخی استاد شهریار
- آدرس فعلی ساختمان: استان آذربایجان شرقی، شهر تبریز، میدان ساعت، خیابان مقصودیه.
- تاریخچه ساختمان: پهلوی دوم
- یکی از ویژگیهای معماری این ساختمان، ساخت آن در دو طبقه شامل زیرزمین و همکف است که با مصالح نوین ساخته شده و طراحی آن بهگونهای است که عناصر سادهسازی شده در طرح و نقشههای خانههای دوران پهلوی مشهود است. در واقع، مهمترین ویژگی معماری این بنا، جهتگیری ساختمان و محل قرارگیری بازشوهای آن است. این ساختمان از نظر فرهنگی و ادبی نیز جایگاه ویژهای دارد.
نویسنده: زهرا سادات حسینی | تیم تحریریه
