تصویر کودکی رضا داوودنژاد در آغوش فریماه فرجامی؛ ماجرای مرگ عمه او قبل از اولین فیلم و خاطرات تلخ سینما

تصویر کودکی رضا داوودنژاد در آغوش فریماه فرجامی، روایتگر خاطرات تلخ و مرگ عمه‌اش قبل از اولین فیلم، و یادآور عشق و فقدان در دنیای سینما است.

در سال ۱۳۶۵، علیرضا داوودنژاد، پدر رضا، پس از توقیف نخستین فیلم خود پس از انقلاب به نام «قدغن» (۱۳۳۷) و شکست تجاری دو اثر بعدی‌اش، «جایزه» (۱۳۴۰) و «خانه عنکبوت» (۱۳۴۱)، تصمیم گرفت فیلمی خانوادگی با موضوع اعتیاد بسازد که بتواند جبران ناکامی‌های قبلی‌اش باشد و هم در گیشه موفق ظاهر شود، هرچند در نظر منتقدان چندان مورد تحسین قرار نگیرد.

«بی‌پناه» داستانی کلیشه‌ای داشت و ساخت و پرداخت آن نیز تکراری بود. در پاییز ۱۳۵۸، تقریباً یک سال پس از پیروزی انقلاب، مرتضی (عبدالرضا اکبری) که با مادرش (پری امیرحمزه) زندگی می‌کرد، با زنی مطلقه و زجرکشیده به نام اعظم (فریماه فرجامی) در کمیته آشنا شد و به دلیل احساس وظیفه در مقابل وضعیت او، با او ازدواج کرد. اعظم به مرتضی مخفی نگه می‌داشت که از ازدواج قبلی‌اش، فرزندی به نام رضا (رضا داوودنژاد) دارد که در خانه همسر سابقش، احمد (مصطفی طاری)، معتاد است. احمد به اعظم ادعا می‌کند که تغییر کرده و به خاطر شرایط جدید، او هم تغییر یافته است و خواستار بازگشت به زندگی قبلی‌اش می‌شود، اما اعظم پاسخ می‌دهد حتی اگر این ادعا صحت داشته باشد، دیگر نمی‌تواند به زندگی گذشته‌اش برگردد، چون ازدواج جدیدی کرده است. در ادامه، رضا توسط خلافکارانی که با احمد در ارتباط بودند گروگان گرفته می‌شود و مرتضی پس از مطلع شدن از ماجرا، با دستگیری و مقابله با گروه خلافکاران، فرزندش را به آغوش مادرش بازمی‌گرداند.

در ابتدا قرار بود فخری خوروش، افسانه بایگان و محمدرضا داوودنژاد، برادر علیرضا و عموی رضا، در فیلم بازی کنند، اما به دلیل درگذشت خواهر داوودنژاد، محمدرضا جای خود را به مصطفی طاری داد و پری امیرحمزه و فریماه فرجامی جایگزین خوروش و بایگان شدند.

به نقل از جمال امید در جلد دوم کتاب «تاریخ سینمای ایران ۱۳۶۹ ـــ ۱۳۵۸»، فیلم فروش خوبی داشت اما تقریباً اکثر نقدها منفی بودند. ضعف‌هایی چون محتوای شعاری، موسیقی پرهیاهو و احساسات‌برانگیز، که بیشتر تمرکز بر اشک‌ریزی مخاطب داشت، از جمله مواردی بودند که نقدها به آن‌ها اشاره کردند. با این حال، کامبیز کاهه در نقدی متفاوت، بازی رضا داوودنژاد کودک را ستود و نوشت: «بازی ستودنی رضا داوودنژاد، همچون فروغی است که در کویر فیلم، کم‌کم ناپدید می‌شود.»

در تصاویری که از پشت صحنه فیلم به جا مانده، رضا داوودنژاد را در حالی می‌بینیم که پدرش او را راهنمایی می‌کند یا در صحنه‌ای دیگر در آغوش مرحوم فریماه فرجامی قرار دارد.