حضور مرموز و جاودانه خضر (ع) در قرآن، روایات و سریال «یوسف پیامبر»: رازهای حکمت و نقش او در تاریخ اسلام

حضرت خضر (ع) در قرآن به عنوان بنده‌ای با دانش غیبی و رحمت خداوند شناخته شده است. او راهنمای حضرت موسی (ع) در فهم اسرار و حکمت‌های نهان الهی بود و در باورهای شیعه، حیات ابدی دارد. در سریال یوسف پیامبر، خضر (ع) به صورت پیرمردی نورانی در کنار حضرت یعقوب (ع) ظاهر می‌شود تا او را در غم فراق یوسف تسلی بخشد.

موقعیت حضرت خضر (ع) در قرآن و روایات

منبع اصلی برای شناخت شخصیت حضرت خضر (ع) آیات 60 تا 82 سوره کهف است. در این بخش از قرآن، خداوند او را با توصیفاتی شگفت‌انگیز یاد می‌کند: «فَوَجَدَا عَبْدًا مِّنْ عِبَادِنَا آتَیْنَاهُ رَحْمَهً مِّنْ عِندِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِن لَّدُنَّا عِلْمًا» (کهف: 65). این آیه او را به عنوان بنده‌ای خاص معرفی می‌کند که دو موهبت بزرگ الهی نصیبش شده است: رحمت ویژه از جانب خدا و علم لدنی، یعنی علمی که مستقیماً از سوی خدا و بدون واسطه به او اعطا شده است.

داستان موسی (ع) و خضر (ع): توازن بین حکمت و شریعت

بر اساس روایات تفسیری، داستان همراهی موسی (ع) و خضر (ع) از زمانی آغاز شد که حضرت موسی (ع) در جمع قوم خود خطبه‌ای ایراد می‌کرد. در آن هنگام، از او سوال شد: «آیا کسی از شما داناتر است؟» و او پاسخ داد: «خیر». به دلیل این پاسخ، خداوند متعال به موسی (ع) وحی فرستاد که بنده‌ای از بندگان ما در «مجمع البحرین» (مکان تلاقی دو دریا) وجود دارد که علم او از تو بیشتر است.

حضرت موسی (ع)، پیامبر اولوالعزم، همواره در پی کسب علم و معرفت بیشتر بود، و مأمور شد تا آن عالم ربانی را بیابد و از او علم بیاموزد. هدف از این سفر، نه تنها جمع‌آوری علوم عادی، بلکه درک ابعاد عمیق‌تری از حقیقت جهان و حکمت‌های نهانی الهی بود؛ حکمت‌هایی که از دید علم شریعت، که حضرت موسی (ع) حامل آن بود، پنهان مانده بودند.

ماجرای همراهی موسی (ع) با آن فرد صالح، درسی عمیق درباره تفاوت میان علم ظاهری (شریعت) و علم باطنی (حکمت و حقیقت عالم) است. حضرت موسی (ع) که در جستجوی علم بیشتر بود، با شرط «صبر و عدم پرسش» به شاگردی خضر (ع) درآمد.

در طول سفر، سه واقعه رخ داد که حضرت موسی (ع) نتوانست در برابر آن‌ها صبر کند و از خضر (ع) اعتراض کرد. نخست، خضر کشتی را سوراخ کرد تا از غصب آن توسط پادشاه ظالم جلوگیری کند، زیرا کشتی برای عده‌ای فقیر بود و پادشاه هر کشتی سالمی را غصب می‌کرد. دوم، او نوجوانی را کشت، زیرا می‌دانست که در آینده به کفر و طغیان خواهد رفت و باعث گمراهی والدین مؤمن خود می‌شود، و خداوند در مقابل، فرزندی صالح به آن‌ها خواهد داد. سوم، دیواری را تعمیر کرد تا گنج یتیمانی که زیر آن پنهان شده بود، حفظ شود، و پس از بلوغ یتیمان، بتوانند گنج خود را بردارند؛ این کار به خاطر نیکی و صلاح والدین آن یتیمان انجام شد.

در هر سه مورد، خضر (ع) عمل خود را بر پایه علم لدنی و فرمان مستقیم خداوند دانست و تصریح کرد که هیچ‌یک از این اقدامات را از خود انجام نداده، بلکه همگی بر اساس دستور الهی بوده است. این داستان نمادی است از محدودیت‌های درک بشری و ضرورت تسلیم در برابر حکمت‌های پنهان الهی.

زندگی جاوید و حضور همیشگی حضرت خضر (ع)

یکی از بارزترین و در عین حال مرموزترین ویژگی‌های حضرت خضر (ع) در روایات و باورهای اسلامی، زندگی جاودانه و عمر طولانی او تا زمان ظهور امام مهدی (عج) است. گفته می‌شود که ایشان از آب حیات یا آب حیوان نوشیده و تا روز قیامت زنده باقی خواهد ماند.

در روایات شیعه، به حضور و نقش مهم حضرت خضر (ع) در دوران غیبت اشاره شده است. امام رضا (ع) روایت می‌کنند که خضر (ع) از آب حیات نوشیده و هم‌اکنون زنده است و تا زمانی که صور دمیده شود، از دنیا نرفته است. ایشان در زمان غیبت، با ما حضور دارند، بر ما سلام می‌کنند، صدای ایشان را می‌شنویم، اما خودشان را نمی‌بینیم، و خداوند به واسطه ایشان در این دوران، از غیبت قائم ما حمایت و رفع غربت می‌کند و از طریق ایشان، ترس و وحشت را به اُنس و آرامش تبدیل می‌نماید.

بنابراین، حضرت خضر (ع) نه‌تنها یک شخصیت تاریخی بلکه حضوری همیشگی است که نقش مهمی در یاری رساندن به حجت‌های الهی و کمک به مؤمنان در طول تاریخ ایفا می‌کند.

در ادبیات عرفانی و شعر فارسی، نام حضرت خضر (ع) مترادف است با مرشد راهنما، آب حیات و منبع معرفت؛ شاعران بزرگ او را به عنوان کسی که به مقام ولایت دست یافته و رموز حقیقت را می‌داند، یاد کرده‌اند. برای نمونه، عبور از ظلمات و رسیدن به آب حیات (معرفت ابدی) استعاره‌ای است که در آن، خضر راهنمای راه‌جویی است که سالک راه حقیقت برای رسیدن به مراتب فنا و بقا نیازمند رهنمودهای خضرگونه دارد.

نقش حضرت خضر (ع) در داستان حضرت یوسف (ع) و سریال یوسف پیامبر

با اینکه مقام والای حضرت خضر (ع) در اسلام بسیار ارجمند است، منابع معتبر دینی هیچ روایتی از دیدار مستقیم یا نقش محوری او در داستان حضرت یوسف (ع) ذکر نکرده‌اند. بر اساس تاریخ و روایات، حضرت یوسف (ع) سال‌ها قبل از حضرت موسی (ع) زندگی می‌کرده است.

اگرچه روایات شیعه بر حیات جاودانه خضر (ع) تأکید دارند، اما دلیلی بر حضور او در تمامی مراحل زندگی پیامبران پیشین وجود ندارد. در عین حال، در سریال یوسف پیامبر ساخته فرج‌الله سلحشور، شخصیت حضرت خضر (ع) با بازی مرحوم محمدقاسم پورستار به تصویر کشیده شده است.

در این اثر، حضرت خضر (ع) نه در طول زندگی یوسف (ع)، بلکه به عنوان مرشد و همراه غیبی حضرت یعقوب (ع) نشان داده می‌شود. حضور او در سریال، نقش آموزشی و تسلی‌بخشی دارد؛ او در زمان‌های بحرانی و غم‌انگیز، به صورت یک پیرمرد نورانی ظاهر می‌شود تا یعقوب (ع) را آرام و امیدوار کند و با بهره‌گیری از علم غیبی‌اش، نکاتی درباره تقدیر الهی و سرنوشت یوسف (ع) به او بگوید.

حضور خضر (ع) در این سریال، در واقع نمادی است از یک حقیقت مهم: حتی در سخت‌ترین لحظات و غم‌های عمیق، بندگان صالح خدا و صاحبان علم لدنّی، از سوی پروردگار برای تسلی و تفسیر باطنی حوادث، به کمک پیامبران می‌آیند. این نقش، یادآور وظیفه اصلی خضر (ع) در داستان موسی (ع) است که درک حکمت پنهان در پس ظاهر امور است.

همچنین، در پایان سریال، خضر (ع) مجدداً به نزد یعقوب (ع) بازمی‌گردد و بر طول عمر و حیات جاوید خود تأکید می‌کند، و از یعقوب (ع) می‌خواهد که سلام او را به پیامبر اسلام (ص) و امام مهدی (عج) برساند. این صحنه نمادی است از پیوستگی خط نبوت و ولایت و نقش خضر (ع) به عنوان واسطه معنوی بین زمان‌ها.

بنابراین، اگرچه حضور حضرت خضر (ع) در داستان یوسف (ع) در منابع اصلی دینی تأیید نشده است، اما در قالب اثر هنری و نمایشی سریال، او به عنوان نمادی از اراده، رحمت و علم غیبی خداوند نشان داده می‌شود که در کنار پیامبران و اولیای الهی، برای کمک و هدایت حضور دارد.

برای مشاهده مطالب بیشتر در حوزه هنر و رسانه، اینجا کلیک کنید.

همچنین، شما می‌توانید صفحات اینستاگرام ما را دنبال کنید.