هایده، ستاره موسیقی ایران با زندگی پرفراز و تاثیر ماندگار
بیوگرافی کامل هایده؛ ماجرای ازدواج در ۱۳ سالگی، ناگفته‌های زندگی و تاثیر ماندگار در موسیقی ایران
بیوگرافی کامل هایده، خواننده محبوب ایرانی با زندگی پرفراز و نشیب، تاثیر ماندگار در موسیقی ایران و خاطراتی ناگفته از شروع تا مرگ در آمریکا و اروپا
زندگینامه هایده
یکی از هنرمندان مشهور در عرصه موسیقی ایران، هم در حوزه آواز پاپ و هم در سبک سنتی، هایده نام دارد. بنابراین، تصمیم گرفتیم در این مقاله به بیوگرافی این هنرمند برجسته بپردازیم. معصومه دده‌بالا که با نام هنری هایده شناخته می‌شود، در تاریخ 21 فروردین 1321 در شهر تهران به دنیا آمد و سرانجام در 30 دی 1368 در شهر سان فرانسیسکو در ایالت کالیفرنیا چشم از جهان فرو بست.
هایده به دلیل دامنه گسترده صوتی‌اش، که از کنترآلتو تا متسوسوپرانو را در بر می‌گرفت، توانست بیش از بیست سال در عرصه موسیقی فعالیت کند و طرفداران زیادی را با صدای منحصر به فرد خود جذب کند.
زندگینامه ایده، یکی از خوانندگان قدیمی و مشهور
همانطور که اشاره شد، نام اصلی هایده، معصومه دده بالا بود و پدرش محمد دده بالا و مادرش زینت بلغاری نام داشتند. در آغاز، این خواننده با سرودن غزل‌ها توانست توجه عمومی را جلب کند. در این مسیر، هایده با هنرمندان دیگر موسیقی ایرانی مقایسه می‌شد و مشخص شد که صدای دلنشین او مورد تحسین قرار گرفته است.
تسلط قابل توجه هایده بر اصول پایه موسیقی سبب شد تا صدای او جایگاه ویژه‌ای در میان مخاطبان پیدا کند. در نتیجه، هایده موفق شد مجموعه‌ای از قطعات ایرانی و ردیف‌های آوازی را اجرا کند و به فهرست برترین آوازخوانان موسیقی ایرانی در قرن بیستم راه یابد.
خواهر کوچک‌تر هایده، مهستی نام داشت و سه سال قبل از او وارد عرصه هنر شده بود. مادر این دو دختر، مولودی‌خوان مراسم مذهبی بود و این دو خواهر نیز در مراسمات، در کنار مادرشان به مداحی و مولودی‌خوانی می‌پرداختند.
در دوران نوجوانی، هایده و مهستی در کلاس‌های موسیقی اکبر گلپایگانی شرکت کردند و در سال ۱۳۴۲، زمانی که مهستی تنها ۱۷ سال داشت، به پرویز یاحقی معرفی شدند. پس از مدتی آموزش، مهستی توانست زودتر از خواهرش به صورت حرفه‌ای فعالیت‌های موسیقی و خوانندگی را آغاز کند.
کار حرفه‌ای
هایده در نزد اساتید بزرگ موسیقی به آموزش دیدن پرداخت و همکاری او با علی تجویدی نقش مهمی در شهرت او ایفا کرد. علی تجویدی، استادی که با دلکش نیز همکاری داشت، پس از شنیدن صدای هایده، استعداد و توانایی او در خوانندگی را تشخیص داد و مجموعه‌ای از آوازهای ایرانی را به او آموزش داد. از همان آغاز فعالیت، صدای زیبا و خوش‌موزون هایده توجه بسیاری از دوست‌داران موسیقی را جلب کرد.
در مصاحبه‌های خود، هایده بارها ذکر کرده است که شیوه و صدای دلکش او را به سمت موسیقی و خوانندگی کشاند. او فعالیت حرفه‌ای خود را در سال 1347 با اجرای ترانه «آزاده»، اثر علی تجویدی بر روی آخرین سروده رهی معیری، آغاز کرد. این ترانه با همکاری ارکستر گل‌ها در رادیو تهران پخش شد و پس از آن، هایده همکاری خود را با علی تجویدی ادامه داد و در کنار آن با آهنگسازان برجسته‌ای مانند همایون خرم نیز کار کرد و به موسیقی پاپ علاقه‌مند شد.
ترانه‌های پاپی که هایده اجرا کرد، بیشتر توسط هنرمندان بزرگی مانند فریدون خشنود، جهانبخش پازوکی، محمد حیدری و انوشیروان روحانی ساخته شده بودند. در سال 57، برای ادامه فعالیت، مجبور شد از ایران مهاجرت کند و به بریتانیا برود، که این تجربه را تلخ‌ترین خاطره زندگی‌اش توصیف کرده است. پس از ترک ایران، همکاری خود را با آهنگساز سرشناس صادق نوجوکی آغاز کرد.
در دهه شصت، شرکت ترانه آلبوم «شب عشق» هایده را در فهرست پرفروش‌ترین آلبوم‌های آن دهه قرار داد. همچنین، آلبوم «بزن تار»، که یکی دیگر از آثار هایده است، در سال 1990 به عنوان آلبوم سال شناخته شد.
بعد از مهاجرت
در سال ۱۹۷۹، هایده از بریتانیا به آمریکا مهاجرت کرد و تصمیم گرفت تا پایان عمر خود در لس‌آنجلس اقامت داشته باشد. این هنرمند مشهور، تنها یک روز پس از اجرای کنسرت خود در شمال کالیفرنیا بر اثر حمله قلبی درگذشت.
چند روز پس از مرگ، جسد او در گورستان معتبر وست‌وود هالیوود به خاک سپرده شد. لازم است ذکر شود که هایده به فشار خون بالا و دیابت مبتلا بود و این بیماری‌ها را از خانواده خود به ارث برده بود.
پیکر این خواننده محبوب با حضور هزاران ایرانی مقیم آمریکا در این مراسم تدفین به خاک سپرده شد. از جمله سخنرانان این مراسم می‌توان به هما سرشار، ویگن و حسن شهباز اشاره کرد.
روش اجرا و نوع خوانندگی
هایده همانند دلکش، تسلط زیادی بر فنون موسیقی داشت و با شور و انرژی بی‌نظیری می‌خواند. وضعیت حنجره این هنرمند به گونه‌ای بود که امکان ایجاد ویبره‌های دلپذیر و نغمه‌سرایی‌های آوازی را در اجرای او فراهم می‌کرد.
از جمله مهارت‌های برجسته هایده می‌توان به توانایی در اجرای نت‌های بم آلتون تا پایین، فولر و دارکرکنترآلتو اشاره کرد. داشتن حنجره قوی و تلفیق آن با تکنیک‌های آوازخوانی باعث شده بود صدای او پرطنین و تاثیرگذار باشد.
کنسرت‌های هایده
هایده علاوه بر فعالیت‌های عادی خود، همواره در کشورهای مختلف کنسرت‌هایی برگزار می‌کرد. از جمله مکان‌هایی که این خواننده در آن‌ها اجرا داشته است، می‌توان به دانشگاه یوسی‌ال‌ای در کالیفرنیا، تالار رویال آلبرت هال در لندن و موزیک هاله هامبورگ اشاره کرد.
در سال‌های قبل از انقلاب، بیشتر ترانه‌های هایده از تلویزیون ملی ایران پخش می‌شد. اما پس از انقلاب، ویدئوهای این هنرمند از تلویزیون‌های ایرانیان، تلویزیون جام جم در لس آنجلس و همچنین تلویزیون جنبش ملی ایران در جنوب کالیفرنیا پخش می‌گردید.
ثبت و ضبط آثار
آثار هایده در دهه‌های 1340 و 1350 به صورت صفحات گرامافون و نوار کاست در ایران منتشر شدند. در سال 2000، اکثر این آثار و همچنین قطعاتی که هایده در آمریکا اجرا کرده بود، مجدداً بر روی سی‌دی منتشر شدند. امروزه نیز می‌توان ترانه‌های این خواننده را از سایت‌های مختلف مرتبط با موسیقی دانلود کرد.
مراسم یادبود هنرمند قدیمی هایده
پس از درگذشت هایده، با وجود محدودیت‌های فراوان، جمعی از مردم موفق شدند یاد او را در مسجد الجواد گرامی بدارند. در این مراسم، ویدیویی مخفیانه از مراسم در داخل ایران منتشر شد.
پس از سپری شدن 33 سال از وفات هایده، برخی کاربران فضای مجازی در شبکه‌های اجتماعی، جشن تولد 80 سالگی او را برپا کردند.
مستند درباره هایده
در سال 2009، پژمان اکبرزاده اولین بار مستندی درباره فعالیت‌ها و آثار هنری هایده ساخت که با عنوان «سخن از هایده» منتشر شد. این مستند که حدود صد دقیقه طول می‌کشید، به بررسی زندگی و کارهای هنری هایده، بخشی از اجراهای او و همچنین گفت‌وگو با دوستان و نزدیکانش اختصاص داشت.
شایان ذکر است که این مستند در جشنواره فیلم نور در لس‌آنجلس نامزد دریافت جایزه بهترین مستند شد. با این حال، بنا بر گزارش تلویزیون بی‌بی‌سی، برخی از اعضای خانواده و طرفداران هایده به دلیل بیان صریح و بی‌پرده برخی مسائل در این فیلم، اعتراض‌هایی را مطرح کردند.
هنرهای فعالیت‌های هایده
آوازها:
- من به آنجا رفتم.
- آزاده
- صدای ناله از این جدایی
- داستان شیرین
- تنهایی دل
آهنگ‌ها:
- دشتستانی
- در سال ۱۹۹۰، من شانه‌هایت را برای گریه کردن می‌خواهم.
- در سال ۱۹۹۱، آشنایی صورت گرفت.
- بهترین‌های هایده در سال ۱۹۹۱
- در سال 1991، خراباتی
- در سال ۱۹۹۱، وداعی بی‌نظیر رقم خورد.
- گل‌واژه ۱۹۹۱
- درخشندگی‌های سال ۱۹۹۲
- در سال ۱۹۹۳، پادشاه خوبان
ازدواج هایده
در سال 1334، زمانی که هایده تنها 13 سال داشت، ازدواج کرد و نتیجه این ازدواج سه فرزند به نام‌های کامران، کیوان و دختری به نام کیانوش بود.
او فرزند بزرگ خود، کامران، را در سن 14 سالگی به دنیا آورد و در آن زمان، مادربزرگش برای مراقبت از نوزاد به او کمک می‌کرد.
به دلیل مخالفت همسرش، هایده مجبور شد سه سال بعد از خواهرش وارد عرصه موسیقی شود. این خواننده پس از حادثه انفجار سینما رکس در سال 1357، همراه با مادر و خواهرش به لندن مهاجرت کرد و دیگر نتوانست به وطن خود بازگردد.
هایده و صدای بی‌نظیر او
این هنرمند مشهور بیش از صد و پنجاه ترانه خلق کرده است که اکثر آن‌ها در حافظه جمعی مردم ایران جای گرفته‌اند.
پیش از انقلاب، آیت‌الله محمدی گیلانی، رئیس دادگاه‌های انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۸، تعدادی از خوانندگان را به دادگاه فراخواند که هایده نیز یکی از این هنرمندان بود.
این خواننده برجسته و محبوب، تحت نظر استادان سرشناس موسیقی ایران، آموزش‌های پایه‌ای موسیقی را فرا گرفت. او آموزش‌های خود را نزد علی تجویدی آغاز کرد و از صدای دلکش نیز بسیار تأثیر پذیرفته بود.
حکایتی ناگفته درباره زندگی هایده
در سال ۱۳۹۸، ستاره‌ای به نام هایده توسط شهرداری لس‌آنجلس در خیابان مشاهیر این شهر، در کنار برترین هنرمندان جهان قرار گرفت.
هایده با شنیدن صدای دلکش، یکی از خوانندگان مشهور ایرانی، به هنر آواز علاقه‌مند شد و در سال ۱۳۴۷ نخستین فعالیت حرفه‌ای خود را با عنوان «آزاده» و همکاری با استاد علی تجویدی آغاز کرد.
این خواننده با اجرای ترانه «آزاده» همراه با ارکستر بزرگ گل‌ها در رادیو تهران، فعالیت هنری خود را آغاز کرد. پس از آن، او چندین اثر دیگر را نیز با همکاری علی تجویدی و آهنگسازان برجسته‌ای چون همایون خرم منتشر کرد.
صدای هایده به لحاظ زیبایی‌شناسی با صدای خوانندگان دیگری مانند دلکش مقایسه می‌شد و در مدت کوتاهی توانست توجه بسیاری از مخاطبان را جلب کند.
هایده و موسیقی سنتی
در ابتدا، هایده به اجرای آوازهای سنتی ایرانی می‌پرداخت. موسیقی سنتی ایرانی، که به عنوان موسیقی دستگاهی نیز شناخته می‌شود، شامل نغمه‌ها و آواهایی است که از دوران قبل از میلاد مسیح به صورت سینه به سینه در میان مردم رایج بوده است.
با یادگیری اصول این نوع موسیقی، هایده توانست خیلی زود به یکی از ستاره‌های موسیقی ایران تبدیل شود. موسیقی سنتی ایرانی دارای تاریخچه‌ای کهن است و بخش‌هایی از آن که مورد استقبال عموم قرار گرفته‌اند، هنوز باقی مانده است.
برای مردم ایران، موسیقی سنتی جایگاه ویژه‌ای دارد و هنرمندانی که در این سبک فعالیت کرده‌اند، توانسته‌اند جایگاه خود را در دنیای موسیقی حفظ کنند.
هایده خواننده مشهور ایرانی بود که در دهه‌های ۱۳۵۰ و ۱۳۶۰ با آثار ماندگاری که در حوزه موسیقی پاپ و سنتی داشت، شناخته شد. او با صدای خاص و اجرای تاثیرگذار خود، جایگاه ویژه‌ای در دل طرفداران موسیقی ایرانی پیدا کرد. آثار او هنوز هم جزو محبوب‌ترین قطعات در ایران محسوب می‌شود و تاثیر زیادی بر نسل‌های مختلف گذاشته است.
بر اساس نظرات بسیاری از کارشناسان موسیقی، هایده یکی از برترین صداهای تاریخ موسیقی ایران را داشت که توانست با آهنگ‌های خود طرفداران زیادی را به دنیای موسیقی جذب کند.
در تاریخ 7 شهریور 1357، هایده مجبور شد مانند بسیاری دیگر از هنرمندان ایرانی، ایران را ترک کند و راهی لندن شود. پس از مدتی، او به آمریکا مهاجرت کرد و فعالیت هنری خود را در آن کشور ادامه داد. متأسفانه، هایده در سن 47 سالگی بر اثر سکته قلبی درگذشت.
در یکی از مصاحبه‌های خود، هایده تلخ‌ترین خاطره زندگی‌اش را ترک وطن عنوان کرد و بیان داشت تنها امیدی که او را به ادامه فعالیت در خارج از کشور ترغیب می‌کرد، بازگشت به ایران بود. متأسفانه، این آرزو هرگز تحقق نیافت و او در دی‌ماه 1368 دار فانی را وداع گفت.
پس از همکاری با آزاده، هایده چند ترانه دیگر را نیز با علی تجویدی اجرا کرد، اما پس از مدتی از او جدا شد و به سمت موسیقی مردمی گرایش یافت.
آلبوم‌های هنرمند هایده
- روزهای نورانی
- پادشاهِ خوبان
- شب عاشقانه
- واژه‌گل
- ضرب تار را بزن
- دوست دارم شانه‌های تو را.
- سلام ای زندگی، درود بر تو
- افراد ناشنیده شده
- قسم
- دشت سنانی
- مقدمه شناخت و آگاهی مقدمات و مفاهیم اولیه
- خربزه
- به امید دیدار دوباره.
- صدا بلند کردن آشکار کردن احساسات با صدای بلند فریاد زدن ناله کردن یا فریاد کشیدن
- آزاده
- من حرکت کردم.
- پرنده بلبلی که از نغمه افتاد.
- متأسفانه
- حضورت مهلت است.
- جشن و کنسرت
- مراسم جشن و سرور
- سه کنسرت در قالب سه آلبوم برگزار شده است.
آلبوم‌هایی که در قالب همکاری با دیگر هنرمندان منتشر شده‌اند:
- جشن ۱ (هایده و گل‌ها)
- جمع دوستان 2 (هایده و گل‌ها)
- آوازهای غربت (هایده و معین)
- هم‌خانه (هایده و ویگن)
- صدای اوج (هایده و مهستی)
- داستان شیرین (هایده و شجریان)
- شب عاشقان (هایده و ستار)
- سفرهای هایده و معین
- ترانه سال (مهستی و معین)
هایده و جامعه ایران
هایده بارها در مصاحبه‌هایش از احساس دلتنگی برای وطنش سخن گفته است. او و بسیاری دیگر از هنرمندان ایرانی که همواره در جهت توسعه و ارتقاء فرهنگ و هنر کشور فعالیت کرده‌اند، جایگاهی خاص و محترم در دل ایرانیان فرهنگی و روشن‌فکر دارند.
با گذشت سال‌ها از درگذشت این خواننده محبوب، هنوز هم بسیاری از افراد به ترانه‌های او گوش می‌دهند و این آثار را حفظ و نگهداری می‌کنند.
