درگذشت ناصر تقوایی؛ زندگی تلخ، آثار ماندگار و تاثیرگذاری در سینمای ایران

ناصر تقوایی در سال ۱۳۲۰، در ماه تیر و روز نوزدهم به دنیا آمد. او از دوران نوجوانی به سینما علاقه‌مند شد و یکی از عوامل فنی فیلم «خشت و آینه» ساخته ابراهیم گلستان بود. گفته می‌شود تقوایی برخی از اصول فیلم‌سازی را از طریق ساخت این فیلم فرا گرفت. قبل از شروع فعالیت در حوزه فیلم‌سازی، وی به ساخت مستند مشغول بود.

بر اساس گزارش‌ها، تقوایی مستندهایی مانند «نانخورهای بی‌سواد»، «آرایشگاه آفتاب»، «تاکسی متر»، «باد جن» و «فروغ فرخزاد» ساخته است. فعالیت او در عرصه مستندسازی از دهه ۴۰ آغاز شد و در این حوزه شهرت قابل توجهی دارد. در میان کارگردانان ایرانی، او به دلیل نزدیکی‌اش به ادبیات شناخته شده است. برخی معتقدند تأثیرپذیری او از ارنست همینگوی در آثارش مشهود است.

با مرور کارنامه تقوایی، می‌توان پی برد که ارتباط او با ادبیات نقش مهمی در شکل‌گیری سبک و دیدگاه‌هایش داشته است. او یکی از کارگردانان تاثیرگذار در موج نو دوم سینمای ایران محسوب می‌شود، موجی که با ادامه مسیر «خشت و آینه» در مقابل سینمای فیلمفارسی قد علم کرد. نزدیکی تقوایی به ادبیات یکی از دلایل قرار گرفتن او در کنار دیگر تاثیرگذاران این موج، مانند مسعود کیمیایی، داریوش مهرجویی، علی حاتمی و امیر نادری است. همچنین، وی سابقه نگارش هشت داستان بلند با عنوان «تابستان همان سال» را دارد.

همچنین مطالعه کنید:

ناصر تقوایی فوت کرد.

ناصر تقوایی نخستین فیلم خود را در سال ۱۳۴۹ با عنوان «آرامش در حضور دیگران» ساخته است.

ناصر تقوایی در سال ۱۳۴۹ نخستین فیلم سینمایی خود با عنوان «آرامش در حضور دیگران» را ساخت. او در این اثر به ادبیات روی آورد و فیلم را بر اساس داستانی با همین نام از مجموعه «واهمه‌های بی‌نام‌ونشان» اثر غلامحسین ساعدی ساخته است. این فیلم مدت چهار سال توقیف شد و سرانجام در سال ۱۳۵۲ به نمایش درآمد.

در فرآیند ساخت این فیلم، تقوایی نقش کارگردان، تهیه‌کننده و نویسنده را بر عهده داشت. یک سال پس از «آرامش در حضور دیگران»، او فیلم «صادق کرده» را به عنوان کارگردان و نویسنده ساخت. در این فیلم سیاه و سفید، با بازی سعید راد، عزت‌الله انتظامی و محمدعلی کشاورز، داستان درباره تلاش شخصیت صادق برای انتقام‌گیری از قاتل همسرش است. این فیلم در جشنواره سپاس تهران موفق به دریافت دو جایزه بهترین فیلم سوم و بهترین کارگردانی شد. همچنین در همان سال، تقوایی فیلم کوتاه «رهایی» را نیز تولید کرد.

ناصر تقوایی در سال دوم پس از ساخت فیلم قبلی خود، با نام «نفرین»، فیلم بعدی‌اش را تولید کرد. در این اثر، برای نخستین‌بار با بازیگران نام‌آشنایی همچون جمشید مشایخی و بهروز وثوقی همکاری کرد که قبلاً در فیلم «قیصر» نیز نقش‌آفرینی کرده بودند. فرآیند تصویربرداری فیلم «نفرین» بر عهده تعدادی از تصویربرداران برجسته سینمای ایران، از جمله نعمت حقیقی، جمشید فرحی و عبدالله رسول‌نژاد بود.

در سال ۱۳۵۴، ناصر تقوایی به سراغ ساخت مجموعه تلویزیونی «دایی جان ناپلئون» رفت. این سریال بر اساس رمانی با همین عنوان اثر ایرج پزشکزاد ساخته شد و تقوایی هم نقش کارگردان و هم نقش تهیه‌کننده آن را بر عهده داشت. در ابتدا، نقش دایی جان ناپلئون به علی نصیریان پیشنهاد شده بود، اما در نهایت، این نقش به غلامحسین نقشینه سپرده شد.

از جمله بازیگران دیگر این سریال می‌توان به پرویز فنی‌زاده، نصرت کریمی، پرویز صیاد، محمدعلی کشاورز و سعید کنگرانی اشاره کرد. «دایی جان ناپلئون» تنها سریال ساخته‌شده توسط تقوایی نبود، هرچند در سال ۱۳۵۷ قصد داشت سریالی دیگر با عنوان «داستان سرایان» بسازد که به زندگی و آثار نویسندگان معاصر می‌پرداخت. همچنین، پروژه «کوچک جنگلی»، که قرار بود اثری بزرگ و مهم باشد، در سال ۱۳۶۲ ناتمام ماند.

ناصر تقوایی به دلیل آشنایی گسترده‌اش با ادبیات شناخته می‌شود.

او بین سال‌های ۱۳۵۲ تا ۱۳۶۵ هیچ فیلمی نساخت، اما در سال ۱۳۶۵ با ساخت فیلم سینمایی «ناخدا خورشید» دوباره وارد عرصه فیلمسازی شد. این فیلم یکی از مشهورترین آثار او شد و اقتباسی آزاد از رمان «داشتن و نداشتن» اثر ارنست همینگوی بود. در بازیگری این اثر، داریوش ارجمند، علی نصیریان، سعید پورصمیمی، پروانه معصومی و جعفر والی حضور داشتند.

داریوش ارجمند و سعید پورصمیمی به ترتیب جایزه سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد و لوح زرین بهترین بازیگر نقش دوم مرد را در پنجمین جشنواره فیلم فجر دریافت کردند. همچنین، فتحعلی اویسی در همان جشنواره نامزد دریافت سیمرغ بلورین برای بهترین بازیگر نقش دوم مرد بود. «ناخدا خورشید» در بخش‌های مختلفی از جمله بهترین صداگذاری، بهترین فیلم، بهترین فیلمبرداری و بهترین کارگردانی نامزد جایزه شد، اما در نهایت تنها در بخش بهترین کارگردانی موفق به کسب جایزه شد.

این فیلم در جشنواره بین‌المللی فیلم لورکانو برنده یوزپلنگ برنزی شد. پس از «ناخدا خورشید»، تقوایی در سال ۱۳۶۸ فیلم «ای ایران» را ساخت که موضوع آن انقلاب ۵۷ بود. پس از یک دوره نه‌ساله غیبت از عرصه فیلم‌سازی، او فیلم «کشتی یونانی» را به عنوان قسمت‌هایی از مجموعه «قصه‌های کیش» ساخت. این فیلم در سال ۱۹۹۹ در جشنواره کن حضور داشت و در پنج بخش نامزد جایزه شد. از دیگر آثار آن دوره می‌توان به فیلم «The Straight Story» ساخته دیوید لینچ اشاره کرد.

آخرین فیلم کامل ناصر تقوایی، «کاغذ بی‌خط»، در سال ۱۳۸۰ ساخته شد. این اثر با بازی خسرو شکیبایی، هدیه تهرانی و جمشید مشایخی ساخته شده است. مرحوم شکیبایی در مصاحبه‌ای به سخت‌گیری خاص تقوایی اشاره کرده است. فیلم «کاغذ بی‌خط» در جشن خانه سینما به عنوان بهترین فیلم برگزیده شد.

پس از «کاغذ بی‌خط»، ناصر تقوایی دو پروژه دیگر، «زنگی و رومی» و «چای تلخ»، را در سال‌های ۱۳۸۱ و ۱۳۸۲ شروع کرد، اما هر دو پروژه به دلایل مختلف ناتمام ماندند. همچنین پیش از انقلاب قرار بود تقوایی فیلم «شوهر آهو خانم» از علی‌محمد افغانی را بسازد، اما این پروژه به سرانجام نرسید.