اختلال اضطراب جدایی در کودکان سن مدرسه؛ علائم، عوامل و راه‌های درمان موثر

اضطراب در کودکان یک پدیده طبیعی است که تقریباً تمامی کودکان در دوره‌هایی از زندگی خود آن را تجربه می‌کنند. مواردی مانند شروع مدرسه، رفتن به مهدکودک یا تغییر محل زندگی می‌تواند باعث نگرانی و اضطراب در کودک شود. اما در برخی موارد، اضطراب کودک آنقدر شدید است که بر رفتار، عملکرد تحصیلی و روابط اجتماعی او تأثیر منفی می‌گذارد.

این نوع اضطراب ممکن است نشان‌دهنده اختلال اضطراب جدایی یا Separation Anxiety Disorder (SAD) باشد، یکی از شایع‌ترین اختلالات اضطرابی در کودکان که نیازمند تشخیص و درمان مناسب است. در حالی که اضطراب طبیعی معمولاً موقتی است و کودک به تدریج با شرایط جدید سازگار می‌شود، اضطراب جدایی فراتر از حد معمول است و با علائم شدیدی مانند پریشانی، امتناع از رفتن به مدرسه، مشکلات خواب و بروز علائم جسمانی همراه است. این وضعیت می‌تواند فعالیت‌های روزمره کودک را محدود کرده و فشار روانی زیادی بر خانواده و مراقبان وارد کند، بنابراین تشخیص زودهنگام و مداخله به موقع اهمیت زیادی دارد.

علائم این اختلال در سنین مختلف متفاوت است، اما غالباً شامل مقاومت در برابر رفتن به مدرسه، اردو یا دیدار با دوستان بدون حضور والدین است. کودکان ممکن است شب‌ها تنها نخوابند یا کابوس‌های مکرر داشته باشند و در طول روز والدین خود را دنبال کنند. علاوه بر این، علائم جسمانی مانند دل درد، سردرد یا کمردرد که ناشی از اضطراب است، در این کودکان رایج است. تغییرات رفتاری مانند کج‌خلقی و پریشانی نیز نشان‌دهنده ناتوانی آن‌ها در بیان احساساتشان به صورت کلامی است.

شیوع این اختلال در حدود ۴٪ از کودکان و ۱.۶٪ از نوجوانان گزارش شده است که آن را به شایع‌ترین نوع اضطراب در کودکان زیر ۱۲ سال تبدیل می‌کند. عوامل متعددی در بروز آن نقش دارند، از جمله عوامل ژنتیکی، محیطی و رفتاری. رویدادهای استرس‌زا مانند نقل مکان، شروع مدرسه جدید، طلاق والدین یا فقدان یکی از اعضای خانواده می‌توانند محرک این اختلال باشند. همچنین، اضطراب والدین و نوع رابطه دلبستگی کودک با مراقبان اصلی تأثیر قابل توجهی در شدت یا کاهش اضطراب او دارند.

کودکانی که دلبستگی ناایمن دارند، ممکن است احساس امنیت کافی نداشته باشند و این مسئله اضطراب آن‌ها را تشدید کند. تروما یا حوادث آسیب‌زا نیز می‌توانند ناگهان منجر به بروز اختلال اضطراب جدایی در کودک شوند. نقش والدین در مدیریت این اختلال بسیار حائز اهمیت است؛ ایجاد روابط امن، حمایتگر و شنیدن نگرانی‌های کودک، در کنار قاطعیت، می‌تواند به کاهش اضطراب کمک کند. والدین با اختصاص زمان مشخص برای گفتگو و حمایت روانی، می‌توانند در کنار درمانگر، تکنیک‌های مدیریت اضطراب را به کودک آموزش دهند. آموزش والدین برای جلوگیری از تقویت ناخواسته اضطراب کودک یکی از مراحل کلیدی درمان است.

مدرسه نیز در کاهش اضطراب جدایی نقش مهمی دارد. کمک به کودک در ورود آرام به مدرسه، تنظیم روال مشخص برای صبح، فعالیت‌های کلاسی و خداحافظی، از روش‌های موثر است. ایجاد فضایی امن در مدرسه که کودک بتواند در مواقع اضطراب به آن پناه ببرد، می‌تواند فشار روانی او را کاهش دهد. برقراری تماس‌های کوتاه و محبت‌آمیز والدین در طول روز و حفظ ارتباط مستمر با خانواده، در بهبود وضعیت کودک موثر است.

درمان این اختلال نیازمند تشخیص حرفه‌ای توسط روانپزشک، روانشناس یا سایر متخصصان سلامت روان است. در صورت ادامه ترس کودک از جدایی به مدت حداقل چهار هفته و تأثیر آن بر زندگی روزمره، مراجعه به متخصص ضرورت دارد. ارزیابی پزشکی نیز برای رد سایر علل جسمانی علائم ضروری است.

درمان‌های موثر شامل روش‌های مختلفی است، از جمله درمان شناختی-رفتاری (CBT) که به کودک کمک می‌کند اضطراب خود را مدیریت کند و با موقعیت‌های ترسناک روبه‌رو شود. در موارد شدید، ممکن است داروهای ضد اضطراب یا ضد افسردگی تجویز شود. همکاری خانواده و مدرسه در اجرای برنامه‌های حمایتی، نقش مهمی در موفقیت درمان دارد.

در مجموع، باید گفت که اضطراب جدایی مشکل جدی اما قابل درمان است. تشخیص زودهنگام و حمایت همزمان خانواده و مدرسه می‌تواند اثرات منفی این اختلال را کاهش دهد. ایجاد فضای امن، آموزش تکنیک‌های مقابله با اضطراب، برقراری ارتباط باز و منظم با کودک و بهره‌گیری از روش‌های حمایتی در خانه و مدرسه، به کودک کمک می‌کند تا بر این چالش غلبه کند و زندگی روزمره خود را به شکل طبیعی ادامه دهد.