کیهان کلهر، نوازنده، آهنگساز و اسطوره موسیقی ایرانی با جوایز گرمی و داستان‌های زندگی الهام‌بخش

زندگینامه کیهان کلهر

کیهان کلهر در تاریخ ۳ آذر ۱۳۴۲ در تهران به دنیا آمده است. او نوازنده، آهنگساز و موسیقیدان برجسته‌ای است.

او فارغ‌التحصیل رشته آهنگسازی از دانشگاه کارلتون در اتاوا کانادا است. تخصص اصلی او در نواختن کهکمانچه است، اما مهارت‌هایی در نواختن تنبور، سه‌تار و شاه‌کمان نیز دارد.

اصالت و خانواده

کیهان کلهر در خانواده‌ای کرمانشاهی، کرد زبان و علاقه‌مند به موسیقی در تهران به دنیا آمد. پدرش، عباس حیدری کلهر، کارمند بلندپایه وزارت کشاورزی بود و نوه مهرعلی خان، یکی از خوانین ایل کلهر، محسوب می‌شد. مادر او، اقدس، نام داشت.

برادر کیهان، کامران کلهر، نیز در حوزه موسیقی فعالیت می‌کرد.

آغاز اشتیاق

در برنامه‌ای که در تلویزیون ملی ایران دیدم، یکی از اساتید قدیمی کمانچه به نام استاد علی‌اصغر بهاری را مشاهده کردم. فکر می‌کنم او در آن زمان مشهورترین استاد در زمینه کمانچه بود.

در آن دوران، ساز کمانچه چندان رایج نبود و توجه چندانی به آن نمی‌شد. صدای این ساز توجه مرا جلب کرد و تصمیم گرفتم نواختن آن را شروع کنم، اما در آن زمان پیدا کردن این ساز کار آسانی نبود.

همچنین، یافتن استاد بهاری و حضور در کلاس‌های ایشان نیز ساده نبود، بنابراین این آرزو در آن زمان برایم محقق نشد.

از آغاز آموزش سنتور تا شرکت در کلاس‌های تخصصی

در سن پنج سالگی، من به نواختن سنتور روی آوردم. برادر بزرگترم که فردی غیرحرفه‌ای در عرصه موسیقی بود، با من همراه شد و ما با هم شروع به یادگیری این ساز کردیم.

پس از مدتی، والدینم متوجه علاقه‌ام به موسیقی شدند و مرا در مدرسه موسیقی ثبت‌نام کردند.

تصویری از کیهان کلهر در کنار بهروز وثوقی و آرش.

معلم موسیقی مورد علاقه من

خوشبختانه من فرصت بهره‌مندی از حضور اساتید برجسته و ممتاز را داشتم، استادانی که انتخاب‌هایشان بر پایه تحقیق و مطالعه عمیق بود.

در آن زمان، بهترین استادی که داشتم، آقای احمد مهاجر بود که به عنوان برترین استاد مدرسه شناخته می‌شد و از او بسیار یاد گرفتم.

وقتی دوازده ساله بودم، شروع به یادگیری ردیف کردم و پس از آن، کمانچه به بخش جدایی‌ناپذیر زندگی‌ام تبدیل شد.

در حوزه تخصصی

در سال اول دبیرستان، خانواده‌اش به کرمانشاه مهاجرت کردند. در سن سیزده سالگی، او و برادرش کامران همکاری خود را با ارکستر رادیو و تلویزیون کرمانشاه آغاز کردند.

در اوج جنگ ایران و عراق، خانواده‌اش مجدداً به تهران بازگشتند و او فعالیت موسیقیایی خود را با گروه شیدا در کانون فرهنگی و هنری چاووش ادامه داد.

مهاجرت به معنای حرکت فرد یا گروهی از افراد از یک منطقه جغرافیایی به منطقه‌ای دیگر است، که معمولاً به دلایل مختلفی مانند فرصت‌های اقتصادی، تحصیل، امنیت، یا تغییرات اقلیمی انجام می‌شود. این پدیده تأثیرات عمیقی بر جامعه مقصد و مبدا دارد و می‌تواند فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی باشد. مهاجرت یکی از مهم‌ترین عوامل تغییر و تحول در ساختار جمعیتی و فرهنگی جوامع مختلف است.

دو سال پس از وقوع انقلاب، در سن ۱۷ سالگی ایران را ترک کرد و مدتی در ترکیه و سپس در یوگسلاوی سابق اقامت داشت. پس از آن، مدتی در ایتالیا زندگی کرد.

او با هدف ادامه تحصیل، راهی کانادا شد و در رشته آهنگسازی از دانشگاه کارلتن اتاوا فارغ‌التحصیل شد، و مدرک فوق لیسانس خود را دریافت کرد.

بازگشت به وطن

در سال ۱۳۷۳، پس از هشت سال اقامت در کانادا، به ایران بازگشت و ساکن تهران شد.

او توانست در چند برنامه تلویزیونی در کنار علیرضا افتخاری به اجرای موسیقی بپردازد. اما یک سال بعد، برای ادامه تحصیل و دریافت مدرک دکترا، دوباره راهی کانادا شد و پس از آن به نیویورک، آمریکا مهاجرت کرد.

تصویر کیهان کلهر و استاد شجریان

آغاز جدی و شهرت با همکاری با شجریان

در ابتدا، گروه دستان فعالیت جدی خود را آغاز کرد که نتیجه آن برگزاری کنسرتی در تالار وحدت در اوایل دهه هفتاد بود، که در آن آواز ایرج بسطامی اجرا شد.

اما کلهر با انتشار آلبوم «شب سکوت کویر» در سال ۱۳۷۷، با همکاری آواز استاد محمدرضا شجریان، به شهرتی ویژه دست یافت.

عشق من و نغمه‌ام

وقتی از مدرسه تعطیل می‌شدم، تمام مسیر را با سرعت می‌دویدم.

فاصله خانه تا مدرسه را که معمولاً در یک ربع ساعت آرام طی می‌کردم، در عرض پنج دقیقه می‌دویدم تا برسم و ساز بزنم. این عشق عمیقی بود که بین من و ساز وجود داشت.

خانواده، اساس و بنیان موسیقی است.

پدرم علاقه زیادی به موسیقی داشت و مادرم صدای خوبی داشت و خودش آواز می‌خواند. من تمامی تصنیف‌های کردی را از مادرم یاد گرفتم.

برادرم نیز به موسیقی علاقه‌مند بود و در ادامه شروع به ساختن ساز کرد و سازهای مختلفی ساخت.

پیوند زناشویی

کیهان کلهر مدتی قبل با زهره سلطان آبادی ازدواج کرده است.

فقدان اعضای خانواده

در مستندی به نام «موسیقی غریبه‌ها»، او بیان می‌کند که در دوران جنگ بین ایران و عراق، یک موشک به خانه‌شان اصابت کرده و در نتیجه برادر و تمامی اعضای خانواده‌اش را از دست داده است.

آهنگساز و نوازنده سه‌تار و کمانچه

کیهان کلهر، برجسته‌ترین نوازنده سازهای تخصصی موسیقی کلاسیک ایرانی در جهان است. در ایران، او بیشتر به عنوان نوازنده ماهر و استاد ساز کمانچه شناخته می‌شود.

با این حال، بسیاری از افراد که در زمینه موسیقی ایرانی و به ویژه ساز سه‌تار تخصص دارند، معتقدند که کلهر در نواختن ساز سه‌تار نیز به مهارت و تبحر قابل توجهی دست یافته است.

همکاری‌ها با طرف‌های خارجی

استاد کلهر در کنار نوازنده ترکیه‌ای باقلامای، اردال ارزنجان، کنسرت‌هایی در نقاط مختلف جهان اجرا کرده است. همچنین، آلبومی با نام «The Wind» به همراه این نوازنده کرد منتشر کرده است.

در ژانویه سال ۲۰۰۸ میلادی، او به همراه کوارتت زهی بروکلین رایدر در شهر نیویورک روی صحنه رفت و قطعاتی از آلبوم «شهر خاموش» را اجرا کرد.

علاوه بر این، همکاری‌های وی با هنرمندان برجسته‌ای مانند شجاعت حسین خان از هند، یویوما از چین، ژائو ژیپینگ، عالیم قاسمف از جمهوری آذربایجان، ارکستر فیلارمونیک نیویورک، تومانی دایاباته، گروه موسیقی مالیایی، کوارتت کرونوس و گروه سازهای بادی هلند، او را به یک هنرمند بین‌المللی تبدیل کرده است.

الگوها و علوم ضروری برای موسیقی

او استاد علی اصغر بهاری را به عنوان نمونه و منبع الهام در زمینه نوازندگی کمانچه معرفی می‌کند.

او بر این باور است که یک موزیسین، موسیقی‌دان یا پژوهشگر موسیقی باید با ریاضیات، تاریخ و ادبیات آشنا باشد.

موسیقی برای همه سلیقه‌ها ضروری است.

من معتقدم باید برای هر سلیقه‌ای نوعی موسیقی وجود داشته باشد. همواره تعداد مخاطبان خاص هنرهای موسیقی کم بوده و این موضوع در سراسر جهان صادق است.

برای نمونه، در کشورهایی مانند فرانسه، آلمان و آمریکا، همه مردم به موسیقی اپرا یا کلاسیک گوش نمی‌دهند. این وضعیت همواره وجود داشته است و هر چه سطح هنر بالاتر می‌رود، تعداد مخاطبان آن کاهش می‌یابد.

در این زمینه، کیهان کلهر در کنار هنرمندانی مانند طهماسب و جبلی جای می‌گیرد.

ترکیه دومین کشوری است که من به آن علاقه‌مندم.

تماشاگران اهل تورک به موسیقی بسیار علاقه‌مندند و این نوع موسیقی را بسیار دوست دارند. من ترکیه را کشور دوم خودم می‌دانم و رفت و آمد زیادی به آنجا دارم.

روایت دستگیری

در تاریخ ۱۹ شهریور ۱۳۸۸ اعلام شد که کیهان کلهر در حالی که قصد داشت از فرودگاه امام خمینی تهران به مقصد فرانسه برای اجرای برنامه‌ای سفر کند، بازداشت شده است. مسئولان پرواز علت این دستگیری موقت را نقص در گذرنامه عنوان کردند.

روز بعد، حمیدرضا نوربخش، که برای بدرقه کلهر به فرودگاه رفته بود، در مصاحبه‌ای این بازداشت چند ساعته را تأیید کرد، اما آن را شایعه دانست و عنوان کرد که بازداشت واقعی نبوده است.

جوایز گرمی و افتخارات کسب‌شده

• این هنرمند مشهور با آلبوم‌هایی چون «بی تو بسر نمی‌شود»، «فریاد»، «باران» و «فراتر از نقشه جغرافیا»، که در آن‌ها هم به عنوان آهنگساز و هم نوازنده حضور داشته، نامزد جایزه گرمی شده است.
• در سال ۲۰۱۷، به همراه گروه راه ابریشم، برای آلبوم Sing Me Home برنده جایزه گرمی شد.
• در تاریخ ۲۵ آذر ۱۳۹۶، در چهارمین مراسم سالانه موسیقی ما که در تالار وحدت تهران برگزار شد، از کیهان کلهر به‌خاطر فعالیت‌های هنری بی‌وقفه‌اش قدردانی شد.
• در سال ۲۰۱۸، او به خاطر تلاش‌های انسان‌دوستانه و کمک به جامعه از طریق هنر موسیقی، جایزه فعالیت هنری انسان‌دوستانه آیزاک اشترن را در مسابقه بین‌المللی ویولن ایزاک اشترن در شانگهای دریافت کرد.
• او اولین نوازنده ایرانی است که در سال ۲۰۱۹ موفق به کسب جایزه معتبر جهانی «وومکس» شد.
• در تاریخ ۵ آبان ۱۳۹۸، او موفق به دریافت جایزه هنرمند برتر سال ۲۰۱۹ در فستیوال جهانی موسیقی وومکس در کشور فنلاند شد. در مراسم اهدای جایزه، او این موفقیت را به محمدرضا شجریان، که در آن زمان بیمار بود، اهدا کرد.
• در آگوست ۲۰۱۹، آلبوم «هنوز پاییز است»، اثر مشترک کیهان کلهر و گروه رامبرانت تریو، از سوی مجله سانگ لاینز به عنوان یکی از ده آلبوم برتر سال ۲۰۱۹ برگزیده شد.
• در سال ۲۰۱۹، او جایزه بیتا را دریافت کرد.
• در سال ۲۰۲۰، او به عنوان هنرمند سال جایزه گلوبال فست را دریافت کرد.