جشن منتقدان سینما، راهی نوین برای اصلاح و الگودهی در سینمای ایران

محسن سلیمانی‌فاخر، منتقد و نویسنده در هم میهن نوشت: سینمای ایران در طول سال‌ها میان دو قطب درگیر است؛ از یک سو جشنواره‌های دولتی و پرزرق و برق که بیشتر بر مناسبات فراسینمایی و منافع سیاسی تمرکز دارند تا بر کیفیت آثار، و از سوی دیگر جشن‌ها و رویدادهایی که قرار بود مستقل و حرفه‌ای باشند، اما گاهی در دام الگوهای تجاری و سهل‌انگاری‌های عامه‌پسند گرفتار می‌شوند. در چنین فضایی، جشن منتقدان سینمایی که هشتم شهریور برگزار شد، بیش از هر زمان دیگر مورد توجه قرار گرفته است؛ زیرا انتظار می‌رود این رویداد، به جای تکرار رویکردهای کلیشه‌ای، جایگزین جدی و تخصصی ارائه دهد.

کارکرد اصلی نقد در سینما، اصلاح مسیر و ارتقای کیفیت آثار است. برخلاف تصور رایج، نقد ابزار تخریب نیست بلکه موتور محرکه‌ای است که به رشد و توسعه هنر-صنعت سینما کمک می‌کند. نمونه این نقش در جشن اخیر به وضوح دیده شد؛ جایی که مجید صالحی با صداقت اعتراف کرد نقدها سبب شدند او سبک بازیگری متفاوتی را تجربه کند، مسیر حرفه‌اش تغییر کند و در نهایت به جایزه‌ای مستقل و بدون مصلحت‌سنجی دست یابد. این نوع اعتراف نشان می‌دهد که نقد می‌تواند فراتر از گزارش‌های روزنامه‌ای عمل کند و سرنوشت هنرمندان را رقم بزند. چنین تجربیاتی اثبات می‌کند که رشد سینما بدون نقد آزاد و جدی ممکن نیست و اهمیت آن بر کسی پوشیده نیست.

این تجربه فردی، نمادی است از تأثیر جمعی نقد در سینمای ایران که در سال‌های اخیر با محدودیت‌ها، کمبود منابع و فشارهای نهادهای دولتی روبه‌رو بوده است؛ اما نقد همچنان توانسته است راه‌هایی نوین و موثر نشان دهد. نقدی که از دل جشن‌های مستقل مانند جشن منتقدان برمی‌آید، نه تنها در تحلیل هنری بلکه در پرورش نگاه اجتماعی و فرهنگی نقش‌آفرین است. بنابراین، این جشن‌ها نه تنها مراسم تقدیر، بلکه بخشی از فرآیند سیاست‌گذاری غیررسمی در سینما محسوب می‌شوند.

با این حال، پرسش مهم این است که جشن منتقدان تا چه حد توانسته است از جشنواره‌های عامه‌پسند و بازاری فاصله بگیرد؟ انتظار می‌رود این رویداد، از تکرار رویکردهای تجاری و سطحی پرهیز کند و به بخش‌های بنیادی و تخصصی سینما توجه داشته باشد؛ حوزه‌هایی مانند موسیقی فیلم، مهندسی صدا و طراحی صحنه که کمتر مورد توجه منتقدان قرار می‌گیرند، نباید نادیده گرفته شوند. ویژگی ممتاز این جشن می‌تواند در «الگودهی» باشد نه تقلید.

این رویداد باید راهکارهای نوینی پیشنهاد دهد، نه اینکه تکرارکننده روندهای رایج باشد. تمرکز بر سینمای اقتباسی، نوآوری در فیلمنامه و کارگردانی، حمایت از سینمای کم‌هزینه و جریان‌ساز، می‌تواند راهنمایی تازه برای سینماگران جوان باشد. در شرایطی که سینمای بدنه درگیر بازار و محدودیت‌های نهادی است، تنها نقد تخصصی و جشن‌های مستقل است که می‌تواند امید به تغییر را زنده نگه دارد.

در این راستا، تشکیل یک آکادمی سالانه منتقدان می‌تواند ایده‌ای قابل تأمل باشد؛ نهادی که مستقل از هیاهوی جشن‌های پرزرق و برق، به صورت مستمر آثار را ارزیابی و نقد کند و مرجعیت آن تثبیت شود. در چنین ساختاری، حتی نیاز به برگزاری مراسم بزرگ و مجلل نیست؛ همان‌طور که جشن نگاه که توسط رسانه فیلم‌نیوز برگزار شد، نشان داد، یک مراسم ساده با اهدای لوح نیز می‌تواند عملی و مؤثر باشد، بدون وابستگی به اسپانسرها و فشارهای بیرونی. مهم‌ترین نکته این است که نقد تخصصی در فضایی آزاد ادامه یابد و جریان‌ساز باشد.

در پایان باید تأکید کرد ارزش واقعی جشن منتقدان در صداقت نقدها و استقلال داوری‌ها نهفته است. این رویداد باید از نگاه‌های تجاری فاصله بگیرد و بر جنبه‌های فنی و خلاقانه تأکید کند تا الگویی نوین برای سینمای ایران باشد. در صورت تحقق این امر، نقد به جایگاه واقعی خود بازمی‌گردد؛ نیرویی که نه تنها مسیر هنرمندان را تغییر می‌دهد بلکه کیفیت کلی سینما را ارتقا می‌بخشد. تجربیات سینماگران نشان می‌دهد که نقد جدی می‌تواند سرنوشت یک سینماگر را رقم بزند و بسیاری دیگر را در مسیر جدیدی قرار دهد.

بنابراین، جشن منتقدان باید خود را «کارگاه اندیشه و تحلیل» بداند، نه صرفاً محفل اعطای جوایز. تنها در این صورت است که می‌تواند نقش فراتر از یک مراسم را ایفا کند: مرجعی برای الگودهی، جریان‌سازی و حرکت به سمت سینمایی مستقل و متفاوت در ایران.