بهترین فیلم‌های سینمای ایران: از «باشو غریبه کوچک» تا «دونده»؛ کاوشی در گنجینه‌های سینمای ایران

به زودی نسخه مرمت شده فیلم سینمایی «باشو غریبه کوچک» در بخش آثار کلاسیک جشنواره ونیز 2025 به نمایش درخواهد آمد. این اثر از بهرام بیضایی، در کنار دیگر آثار کلاسیک جهانی سینما قرار می‌گیرد.

بر اساس گزارش، علاوه بر این فیلم، آثار دیگری نیز در این بخش حضور دارند که هر یک نمایانگر مفاهیم متفاوتی از سینمای ایران هستند. در ادامه، نگاهی به تعدادی از برترین فیلم‌های سینمای ایران خواهیم داشت.

فیلم بلند «مسافران»

هنر بیضایی در اصل پیوند عمیقی با سنت‌های نمایشی گذشته دارد. هر بار که او اثری خلق می‌کند، تلاش دارد آموزه‌های سنت‌های نمایش ایرانی را به نمایش بگذارد و آنها را در قالب جدیدی ارائه دهد. در فیلم «مسافران» نیز همین روند مشاهده می‌شود؛ بیضایی سنت‌های نمایشی گذشته را مورد بررسی قرار می‌دهد، گاهی آنها را نقد می‌کند و در عین حال سعی دارد عناصر تازه‌ای به آن‌ها بیفزاید.

داستان این فیلم درباره خانواده‌ای است که برای برگزاری مراسم عروسی از شمال کشور حرکت می‌کنند و قصد دارند آینه موروثی را به تهران برسانند، اما در مسیر تصادفی رخ می‌دهد که همه چیز را تغییر می‌دهد. محور اصلی فیلم، جشنی است که ناگهان تبدیل به عزا می‌شود، و تنها مادربزرگ است که واقعیت مرگ را نمی‌پذیرد و از آن گریزان است.

بیضایی در یکی از مصاحبه‌هایش اشاره می‌کند که «مسافران» را در پاسخ به فیلم «مادر» علی حاتمی ساخته است. در این اثر، شخصیت مادر بر خلاف نمونه در فیلم حاتمی، تنها کسی است که مرگ عزیزانش را باور ندارد و از هرگونه گفتگو درباره مرگ پرهیز می‌کند.

یکی از ویژگی‌های برجسته فیلم، بهره‌گیری از نمادها و عناصر نمادین است که ریشه در باورها و سنت‌های کهن نمایش در ایران دارد. بیضایی با دقت و هوشمندی از این المان‌ها بهره می‌گیرد تا جهان خاص خود را برای مخاطب ترسیم کند. بازی بازیگران همچون جمیله شیخی، هما روستا و فاطمه معتمد آریا نیز در سطح عالی است. در «مسافران»، نقش زنان بسیار پررنگ است و آن‌ها داستان را پیش می‌برند، در حالی که مردان در حاشیه قرار دارند. در نهایت، این فیلم نشان می‌دهد که چگونه می‌توان با فقدان عزیزان کنار آمد و زندگی را ادامه داد.

فیلم بلند سینمایی «باشو غریبه کوچک»

داستان در زمان جنگ ایران و عراق رخ می‌دهد، در منطقه‌ای در جنوب کشور که خانواده شخصیت اصلی، باشو، در آنجا کشته می‌شوند و مخاطب در ادامه داستان، سرنوشت او را دنبال می‌کند. باشو که از ترس و بی‌خبری رها شده، سوار بر یک کامیون می‌شود، کامیونی که مقصد نهایی‌اش شهری در شمال ایران است.

زنی به نام نایی مسئولیت مراقبت از او را بر عهده می‌گیرد، اما زندگی در شمال برای باشو چالش‌هایی به همراه دارد. یکی از نقاط قوت فیلم «باشو غریبه کوچک»، بازی درخشان سوسن تسلیمی است. او در نقش نایی ظاهر می‌شود، زنی مسئولیت‌پذیر و مادرانه، که بدون ترس از باورهای سنتی، با جنگیدن در مقابل آن‌ها می‌پردازد.

در این فیلم، بهرام بیضایی نقش زنان را در شکل‌دهی به دنیای داستان برجسته می‌کند، همان‌طور که در فیلم «مسافران» نیز مشاهده می‌شود. کاراکتر نایی است که ساختار دنیای باشو را شکل می‌دهد، در حالی که مردان در حاشیه قرار دارند. بیضایی با دقت از تفاوت‌های ظاهری بین نایی و باشو استفاده می‌کند تا نشان دهد چگونه تفاوت‌ها می‌توانند برای خلق معنا به کار روند. در نهایت، باشو و نایی نمادهایی از جامعه آن زمان ایران هستند.

فیلم سینمایی «راننده دوچرخه»

این فیلم داستان پیرمردی افغانی به نام نسیم را روایت می‌کند که در پاکستان به عنوان پناهنده زندگی می‌کند. داستان از زمانی آغاز می‌شود که او برای تأمین هزینه درمان بیماری همسرش، دست به هر کاری می‌زند. در این راستا، به او پیشنهاد می‌شود در یک مسابقه شرط‌بندی شرکت کند، مسابقه‌ای که باید یک هفته کامل با دوچرخه در میدان شهر بچرخد.

نسیم در نقش «راننده دوچرخه» فردی است که از طوفان‌های تعارضات اجتماعی عبور کرده و کسی به او توجهی ندارد. او شخصیتی است که توانسته است زندگی خود را ادامه دهد، اما زمانی که جان عزیزانش در خطر است، با تصمیمی سخت روبه‌رو می‌شود. او یا باید با آلودگی‌های شهر هم‌صدا شود یا زیر چرخ‌های سرنوشت قرار گیرد و از بین برود.

فیلم بلند «دونده»

این فیلم به روایت تلاش‌های انسان‌ها برای غلبه بر سختی‌ها و رسیدن به آرزوهایشان در گرمای جنوب می‌پردازد. داستان از یک مسابقه دو در نوجوانی آغاز می‌شود و مسیر آن به سمت آرزوهای بزرگ‌تر و دست‌یابی به رویاها هدایت می‌شود. در مرکز داستان، پسری نوجوان به نام امیرو قرار دارد که با واکس زدن کفش‌ها و فروش یخ، زندگی خود را تامین می‌کند، در حالی که در سر دارد مهاجرت کند و آینده‌ای بهتر بسازد. ماجرا زمانی شروع می‌شود که او برای تحقق رویایش، در مدرسه شبانه‌روزی تحصیل می‌کند.

کارگردان امیر نادری در این فیلم از روایت خطی و معمولی فاصله می‌گیرد و به مخاطب اجازه می‌دهد وارد دنیای درونی امیرو شود، با او هم‌راه شده و در فکر راه‌حل‌هایی برای برنده شدن در مسابقه و رسیدن به رویاهایش باشد. قدرت فیلم در شخصیت‌پردازی عمیق و واقعی امیرو است که احساسات و تلاش‌های یک نوجوان را به خوبی نشان می‌دهد. همچنین، «دونده» پر است از تصاویری زیبا و چشم‌نواز از جنوب ایران که حس آزادی و رهایی را به تماشاگر منتقل می‌کند. در نهایت، فیلم به ما یادآوری می‌کند که حتی دستیابی به آرزوهای کوچک، مانند برنده شدن در یک مسابقه محلی، می‌تواند مقدمه‌ای باشد برای رسیدن به رویاهای بزرگ‌تر و شیرین‌تر.

فیلم بلند «خانه دوست کجاست»

داستان درباره پسری به نام احمد است که متوجه می‌شود دفتر محمدرضا، همکلاسی‌اش، در خانه او پیدا شده است. این در حالی است که محمدرضا از طرف معلم مدرسه تهدید شده تا مشق‌هایش را در دفتر خودش بنویسد. احمد تصمیم می‌گیرد با هر هزینه‌ای که شده، دفتر را به دوستش برساند. فیلم «خانه دوست کجاست» را بی‌اغراق می‌توان مهم‌ترین اثر عباس کیارستمی دانست.

این فیلم درباره احساسات و عواطف انسانی است، به همین دلیل تماشاگر به آسانی با داستان و شخصیت احمد همدردی می‌کند. کیارستمی با مهارت، جزئیات را فدای سادگی فیلم کرده است و این موضوع سبب شده است که تلاش‌های احمد برای رسیدن به دوستش برای بیننده جذاب و قابل درک باشد.

فیلم سینمایی «بچه‌های آسمان»

این داستان درباره خواهر و برادری است که با یک چالش بزرگ روبرو می‌شوند، مشکلی که در ظاهر ممکن است برای مخاطب خنده‌دار به نظر برسد اما زندگی آنها را دچار آشوب می‌کند. علی کفش‌های زهرا را گم می‌کند و دختر کوچک دیگر کفشی برای رفتن به مدرسه ندارد. ماجرا از زمانی شروع می‌شود که آنها تصمیم می‌گیرند این موضوع را از دیگران پنهان کنند، بنابراین قرار می‌گذارند زمانی که مدرسه علی تمام شد، کفش‌هایش را به زهرا برساند تا او بتواند به مدرسه برود.

کلید واژه اصلی «بچه‌های آسمان» سادگی داستان است. کارگردان به خوبی احساسات مخاطب را درگیر می‌کند و باعث اشک و گریه می‌شود. در عین حال، فیلم آنقدر جزئیات زیبایی دارد که با وجود داستان غمگین، تماشای آن لذت‌بخش است. در نهایت، «بچه‌های آسمان» فیلمی است درباره عواطف انسانی که حال و هوای آدم را بهتر می‌کند.

فیلم بلند «ناخدا خورشید»

این فیلم بر اساس کتاب «داشتن یا نداشتن» اثر «ارنست همینگوی» ساخته شده است، اما اگر تماشاگر اطلاع نداشته باشد، ممکن است تصور کند داستان کاملاً ایرانی است. روایت درباره مردی به نام خورشید است که بار قاچاق لنجش بر اثر خیانت خواجه ماجد و لو رفتن توسط او، به دست پلیس می‌افتد. پس از چند روز، او مجبور می‌شود بار جابجا کند که در نهایت منجر به از دست رفتن جانش می‌شود.

«ناخدا خورشید» در کنار اینکه یکی از بهترین فیلم‌های سینمای ایران محسوب می‌شود، بازی بی‌نظیر داریوش ارجمند در نقش خورشید را به نمایش می‌گذارد و سایر بازیگران نیز نقش‌های خود را به بهترین شکل ایفا می‌کنند. علاوه بر بازی بازیگران و کارگردانی قدرتمند ناصر تقوایی، دوبله حرفه‌ای نیز یکی از عوامل ماندگاری این فیلم در ذهن تماشاگران است.

فیلم سینمایی با عنوان «ماهی‌ها عاشق می‌شوند»

این فیلم، روایت عاشقانه و شاعرانه‌ای است درباره زندگی مردی به نام پرویز که برای فروش میراث خانوادگی‌اش، یعنی خانه‌ای در شهرهای شمالی، از سفر خارج بازمی‌گردد. اما او به زودی متوجه می‌شود که گروهی این خانه را به رستوران تبدیل کرده‌اند. داستان زمانی آغاز می‌شود که پرویز درمی‌یابد آتیه، عشق دوران جوانی‌اش، اکنون صاحب رستوران است.

یکی از ویژگی‌های برجسته «ماهی‌ها عاشق می‌شوند» تصاویر آن است. تماشاگر به راحتی می‌تواند با قطع کردن صدا، از هر تصویر فیلم لذت ببرد، حتی بدون اطلاع از داستان. در نهایت، این فیلم جهانی خلق می‌کند که شاید دل‌تان بخواهد حتی برای چند ثانیه در آن زندگی کنید.

فیلم بلند «هامون»

حمید هامون با وجود مشکلاتی که با همسرش، مهشید، دارد، در مقابل طلاق مقاومت می‌کند، زیرا هر لحظه تأکید می‌کند که عاشق است. مهرجویی با ترکیب عناصر رئال و سورئال، فیلمی عاشقانه و فلسفی خلق می‌کند که در میان دنیای خیال و واقعیت قرار دارد. شخصیت هامون، با بازی خسرو شکیبایی، به یکی از نقش‌های ماندگار در تاریخ سینما تبدیل می‌شود. همچنین، «هامون» اثری است که مردی عصبانی را در مقابل زنی رنج‌دیده قرار می‌دهد و تماشاگر را به همراهی با داستان و احساساتش ترغیب می‌کند.

فیلم بلند سینمایی «دل شدگان»

این فیلم داستان گروهی نوازنده و خواننده است که در زمان سلطنت احمدرضا شاه تلاش می‌کنند با سفر به فرانسه، صدای خود را بر روی صفحات گرامافون ضبط کنند، اما مسیر رسیدن به هدف آسان نیست. طاهر، خواننده گروه، در پاریس به دختری ترک‌تبار دل می‌بازد، اما بیماری قدیمی‌اش اجازه نمی‌دهد زندگی کند و در نهایت می‌میرد. گروه، پس از این اتفاق، با اندوه فراوان به وطن بازمی‌گردد، اما کشتی آنها در طوفانی سهمگین غرق می‌شود و همه چیز از بین می‌رود.

«دل‌شدگان» نتیجه همکاری هنری علی حاتمی و محمدرضا شجریان در سال ۱۳۶۸ است. در این فیلم، حاتمی از روایت خطی سینمای ایران خارج شده و با بهره‌گیری از داستان‌های موازی و ساختار غیردوستانه، اثری چندلایه و شاعرانه خلق می‌کند که مخاطب را درگیر می‌سازد.