واکنش‌ها به شوخی با شاهنامه و فردوسی؛ فحاشی یا ابتذال در فضای مجازی
واکنش‌ها به شوخی با شاهنامه و فردوسی؛ فحاشی یا ابتذال در فضای مجازی؟
واکنش‌ها به شوخی با شاهنامه و فردوسی، از فحاشی تا نقد فرهنگی، نشان‌دهنده حساسیت و اهمیت میراث ملی در فضای مجازی است.
زینب موسوی، که در فضای مجازی با نام «امپراتور کوزکو» شناخته می‌شود، سال‌هاست در عرصه طنز و کمدی فعالیت می‌کند و چند سال پیش در برنامه استندآپ کمدی «خندوانه» با اجرای رامبد جوان ظاهر شد. او اخیراً در یک برنامه طنز اینترنتی، به گفته خودش، به سراغ «شوخی با اسطوره‌های شاهنامه و فردوسی» رفته است.
در ابتدای ویدئوی منتشرشده از این برنامه، متنی آمده است که توضیح می‌دهد: «همه‌مان می‌دانیم فردوسی یکی از بزرگ‌ترین شخصیت‌های تاریخ است و نوشتن شاهنامه کار بسیار ارزشمند و ماندگاری است. در «اسطور» قصد داریم با کمی شوخی و زبان امروزی، داستان‌های شاهنامه را برای نسل جدید تعریف کنیم. هدف ما بی‌احترامی نیست، بلکه می‌خواهیم این داستان‌های قدیمی و جذاب را دوباره و به سبک خودمان بشنویم.»
این برنامه واکنش‌های مختلفی را برانگیخته است؛ از نقدهای مربوط به نحوه برخورد با اثر حماسی ایران و فردوسی، تا تأکید بر این‌که «شاهنامه» به عنوان نماد هویت ملی موضوعی نیست که بتوان با آن شوخی کرد، و همچنین فحاشی به طنزپرداز و اتهام تخریب «شاهنامه» و «فردوسی».
در میان واکنش‌ها، برخی نظرات منفی مانند «زشت‌تر از این نمی‌شد. کاش حداقل شوخی بامزه‌ای بود»، «چرا از شاهنامه شروع کردی؟ بهتر است همان خطی را که در آن بودی ادامه بدهی»، و «بیشتر شبیه هزل است تا طنز. این کار سطح بالایی ندارد و اصلاً خنده‌دار نیست»، دیده می‌شود. همچنین انتقاداتی مانند «اگر از فرهنگ سر در می‌آوردی، می‌دانستی که با اثر فاخری چون شاهنامه شوخی نمی‌کنند»، و «این کار شما همه طنزهای قبلی را زیر سوال برده است» هم مطرح شده است.
در مقابل، زینب موسوی در پاسخ به یکی از کامنت‌ها اظهار داشته است: «من خودم می‌دانم چه کار می‌کنم و برای از بین بردن تعصبات بی‌پایه انرژی می‌گذارم و عواقبش را هم می‌دانم. من برای کمدی وارد زندان شدم، این‌ها نشان‌دهنده مسخره‌بازی است. بعداً همه چیز بهتر خواهد شد.»
مهدی تدینی، مترجم و فعال فرهنگی، در واکنش به این برنامه نوشته است: «در یک جامعه آزاد، هر کسی حق دارد هر چه می‌خواهد بگوید، اما در مقابل، حق مصرف‌کننده هم محفوظ است. یعنی کسی نمی‌تواند بازار را محدود کند یا مجبور کند کسی کالای خاصی را بخرد. هر کس می‌تواند هر چه می‌خواهد بگوید، اما گوش و چشم ما نیز حق دارد. اگر هر شوخی بی‌مقدمه‌ای مجاز است، نقد هم مجاز است. می‌توان از روش‌های مختلف، فرهنگ و میراث ملی را نقد کرد، اما باید با دلیل و منطق باشد، نه با فحاشی و بی‌ادبی. این نوع محتواها، اگر چه ممکن است دیده شوند، اما در نهایت به فرهنگ و محیط فکری ما آسیب می‌زنند.»
همچنین اسماعیل امینی، طنزپرداز و مدرس دانشگاه، در واکنش گفت: «امروزه روش‌های جدیدتری برای جذب مخاطب و کسب شهرت در فضای مجازی ظهور کرده است؛ یکی از این روش‌ها، مسخره کردن متون ادبی و شعرهای بزرگ است. شوخی با اشعار بزرگان، نقیضه‌سازی و تفسیرهای نادرست، سابقه دارد، اما تفسیرهای نادرست و فحاشی به فردوسی، نتیجه کج‌فهمی و کج‌فکری است. گسترش ابتذال، جنجال و فحاشی، راهی غیرانسانی برای سرکوب فرهنگ است و در بلندمدت، ضررهای زیادی به محیط فکری و فرهنگی وارد می‌کند.»
شیوا مقانلو، نویسنده و مترجم، در برنامه صبحگاهی شبکه دو، در واکنش به این برنامه، آن را «شوخی‌های زشت با فردوسی و شاهنامه» خوانده و آن را نمونه‌ای از «برنامه‌های سرگرم‌کننده و مبتذل شبکه‌های اجتماعی» دانسته است: «هدف این افراد، نه محبوب شدن، نه تضعیف فردوسی است، بلکه این نوع ابتذال، محصول همان فضای بی‌محتوا و بی‌فکری است که برنامه‌های مشابه در آن رواج یافته است.»
رضا ساکی، طنزپرداز، در مقاله‌ای با عنوان «در خدمت و خیانت کمدی»، بیان کرده است: «هزل، نوعی هنر است که معلمی و آموزش اخلاق را در بر دارد، اما هزل‌گویی بی‌مورد و لودگی، جایز نیست. شوخی با شاهنامه باید با احترام باشد؛ این کار، لوده‌گری و ابتذال است. من با هزل مشکل ندارم، اما با لودگی مخالفم؛ بر زبان آوردن محتوای سخیف در مقابل هزاران بیننده، غم‌انگیز است.»
المیرا شریفی مقدم، مجری تلویزیون، در برنامه صبحگاهی، گفت: «توهین به شاهنامه و فردوسی ناشی از کم‌توجهی و ندانستن ارزش‌های زبان و ادبیات پارسی است. باید مراقب بود که چنین کوتاهی‌هایی تکرار نشود و از هویت فرهنگی کشور محافظت کنیم.»
در واکنش تندتر، محمد رسولی، پژوهشگر شاهنامه، خواستار برخورد قاطع با این نوع برنامه‌ها شد و گفت: «کسی که کم‌سواد است و به بزرگ‌ترین حکیم ایرانی، فردوسی، توهین می‌کند، در واقع به ملت ایران توهین می‌نماید.»
همچنین، صفحه‌ای در اینستاگرام، که ظاهراً توسط فردی ناشناس اداره می‌شود و مطالب آن به نام شفیعی کدکنی منتشر می‌گردد، در واکنش به این موضوع، تصویری منتشر کرده است.
