افول دوبله در ایران؛ چالش‌ها، نگرانی‌ها و راهکارها
افول دوبله در ایران از دهه ۸۰ تا امروز؛ نگرانی‌های پیشکسوتان و آینده صنعت دوبله
تحلیل وضعیت صنعت دوبله در ایران از دهه ۸۰ تاکنون، چالش‌ها، نگرانی‌ها و راهکارهای احیای این هنر ارزشمند
دوبله در ایران نه تنها یک حرفه یا مهارت فنی بلکه بخشی از خاطرات جمعی نسل‌ها است؛ صدایی که با آن بزرگ شده‌ایم، فیلم‌ها را به زبان خودمان فهمیده‌ایم و قهرمانان دنیای تصویر را با کلمات آشنا دوست داشته‌ایم.
از دوران طلایی و درخشان که گویندگان پیشکسوت با صداهای ماندگار و بی‌بدیل، دوبله را به یکی از شاخص‌ترین جلوه‌های هنری کشور بدل کردند، تا امروز که صنعت دوبله با چالش‌های متعددی روبه‌رو است، مسیری پر فراز و نشیب طی شده است.
با تغییرات ساختاری در تولید آثار، گسترش رسانه‌های خانگی، ظهور پلتفرم‌های آنلاین، محدودیت‌های بودجه، کمبود حمایت‌های ساختاری و ورود فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، دوبله در ایران در آستانه تحولی تاریخی قرار دارد. از یک سو، صدای دوبله فارسی هنوز در منطقه زبان‌فارسی‌زبان پرطنین و محبوب است و از سوی دیگر، خطر بی‌هویتی، افت کیفیت و حذف تدریجی این حرفه در سایه بی‌توجهی یا سوءاستفاده‌ها، تهدیدی جدی محسوب می‌شود.
دوبلورها هم حافظان میراث صوتی ملت‌اند و هم ناظران دقیقی بر تحولات این صنعت. محمد تنهایی، دوبلور و گوینده، در گفت‌وگویی صریح و واقع‌بینانه از دغدغه‌های حرفه‌ای خود، وضعیت فعلی دوبله و تأثیر کرونا بر فضای کار جمعی، تغییر متن در انیمیشن‌ها، ورود هوش مصنوعی و پیشنهاداتی جدی برای بازسازی ساختار دوبله و بازگرداندن اعتبار از دست‌رفته آن سخن گفته است.
محمد تنهایی درباره وضعیت کنونی دوبله در ایران، چالش‌ها و آینده این هنر نکات مهمی را مطرح کرده است. او در مورد وضعیت بودجه و رسیدگی به دوبله گفت: «این صنف هنوز از بازار عقب‌مانده است، یعنی قیمت‌هایی که در موردشان صحبت می‌شود، اصلاً مربوط به سال ۱۴۰۴ نیست و مربوط به سال‌های قبل است. متأسفانه شرایط آن‌گونه که باید نیست.»
او در ادامه با اشاره به تغییراتی که در فرآیند تولید آثار رخ داده است، افزود: «در گذشته، کارهای دوبله به صورت جمعی و در قالب گروه انجام می‌شد، صبح‌ها همکاران در استودیو جمع می‌شدند، فیلم پخش می‌شد و صحنه به صحنه و بخش به بخش کار پیش می‌رفت. بعضی پروژه‌ها در یک روز کامل می‌شدند و بعضی دیگر در دو یا سه روز.»
او توضیح داد: «اما پس از همه‌گیری کرونا و محدودیت در حضور جمعی در استودیوها، کار به شیوه این‌کاسترو تغییر کرد. گویندگان به صورت انفرادی وارد استودیو می‌شدند، دیالوگ‌ها را ضبط می‌کردند و در مرحله تدوین، صداها کنار هم قرار می‌گرفتند. در حال حاضر، برخی پروژه‌ها همچنان به صورت گروهی کار می‌شوند، اما اکثراً این فرآیند همان‌گونه است.»
محمد تنهایی همچنین درباره تأثیر مدیریت دوبله بر کیفیت کار گفت: «بعضی مدیران حتی در فرآیند این‌کاسترو هم می‌توانند کار باکیفیت ارائه دهند، چون وقت می‌گذارند، فیلم را می‌بینند، با فضای اثر آشنا هستند و کیفیت را حفظ می‌کنند. اما برخی دیگر چنین نیستند. با وضعیت فعلی مالی، دیگر امکان ندارد گوینده تمام روز در استودیو بماند و این هزینه‌ها را بپردازد. در مواردی، صحبت از بازگشت به روش‌های قدیمی هم می‌شود، اما این صرفه ندارد و عملی نیست.»
در مورد دوبله انیمیشن‌ها و تغییر متن مبدا، تنهایی بیان کرد: «این موضوع بستگی به میزان و نوع تغییر دارد. مترجم، که لغوی ترجمه می‌کند، گاهی مدیر دوبله پس از تست‌های مختلف، برای بهتر شدن شوخی‌ها یا نزدیک‌تر کردن معنا به فرهنگ مخاطب، متن را کمی تغییر می‌دهد. وقتی آن شوخی یا ضرب‌المثل در فرهنگ ما معنا ندارد، مدیر دوبله باید با خلاقیت، متن را بومی‌سازی کند و با برگردان مناسب، کار بهتر و جذاب‌تری ارائه دهد.»
او افزود: «برخی تغییرات به دلیل محدودیت‌های محتوایی و سانسور است و چاره‌ای جز این نیست. اما گاهی هم دیده می‌شود که افراد بدون شناخت کافی، متن را بر اساس برداشت شخصی تغییر می‌دهند، که این اشتباه است. این نوع تغییرات معمولاً در پروژه‌های سندیکا و تلویزیون کمتر رخ می‌دهد و بیشتر در گروه‌های کم‌تجربه و مستقل دیده می‌شود.»
در خصوص ورود هوش مصنوعی به عرصه صدا و دو تنهایی ابراز نگرانی کرد و گفت: «ورود هوش مصنوعی به هنر، محدودیت‌هایی ایجاد می‌کند. در سراسر جهان، حتی در هالیوود، به خاطر اعتراضات هنرمندان، قوانینی در حال تدوین است. این فناوری می‌تواند به ما آسیب برساند، به ویژه در ایران، که قانون جدی در حوزه کپی رایت نداریم، و این تهدیدی جدی برای همکاران ما است. در حال حاضر، سوءاستفاده‌هایی هم صورت گرفته و چون قانونی وجود ندارد، افراد نمی‌توانند حقوق خود را دفاع کنند. باید قوانینی مشخص و مناسب تصویب شود.»
او ادامه داد: «در بسیاری از مشاغل، ورود هوش مصنوعی تحولات مثبتی و منفی داشته است، اما در دو تأثیر منفی بیشتر است. باید قوانینی وضع شود که حقوق گویندگان را حفظ کند.»
محمد تنهایی درباره اولویت‌های آینده دوبله ایران گفت: «اولین قدم، جلوگیری از ورود افراد غیرحرفه‌ای و بی‌تجربه است. از دهه ۸۰، با ظهور مؤسساتی مانند گلوری، افراد بی‌تجربه و بدون آموزش وارد صنعت شده‌اند. در گذشته، در سال ۱۳۲۸، افرادی برای آموزش به ایتالیا فرستاده می‌شدند و پس از آموزش، کارهای باکیفیت انجام می‌دادند. اما حالا، جوانان ۱۵ تا ۲۵ ساله، فقط به خاطر علاقه‌مندی وارد می‌شوند و نقش‌های اصلی را بر عهده می‌گیرند. این وضعیت باعث افت کیفیت شده است و به جایی رسیده‌ایم که مخاطب ترجیح می‌دهد فیلم زیرنویس ببیند تا دوبله‌های بی‌کیفیت.»
او در پایان پیشنهاد داد: «باید شرایطی فراهم شود که آثار برای انتشار، زیر نظر سندیکای گویندگان درجه‌بندی کیفی شوند. هر اثر باید مجوز انتشار داشته باشد و این درجه‌بندی توسط پیشکسوتان صورت گیرد. وقتی این اتفاق بیفتد، در میان‌مدت و بلندمدت، مخاطب دوباره به دوبله روی می‌آورد و این باعث افزایش کیفیت و سرمایه‌گذاری در این حوزه می‌شود. در غیر این صورت، هر کاری مجاز می‌شود و اصول حرفه‌ای از بین می‌رود، و سرعت افت کیفیت دوبله افزایش می‌یابد.»
