آشنایی کامل با برنامه‌های غیرمتمرکز (dApps): مزایا، کاربردها و آینده فناوری بلاک‌چین

دپ‌اپ (dApp) یا برنامه غیرمتمرکز، برنامه‌ای است که بر بستر شبکه بلاک‌چین به صورت مستقل و بدون نیاز به واسطه‌های مرکزی اجرا می‌شود. این نوع برنامه‌ها از قراردادهای هوشمند (smart contracts) بهره می‌برند که به صورت خوداجرایی عمل می‌کنند و امکان راه‌اندازی و ادامه فعالیت آن‌ها بدون نیاز به نگهداری یا تغییرات مداوم وجود دارد.

یکی از مزایای اصلی دپ‌اپ‌ها، نبود نیاز به مرجع مرکزی است که تغییرات در نرم‌افزار را اعمال کند. بنابراین، این برنامه‌ها در مقابل سانسور، توقف فعالیت و بروزرسانی‌های غیرمجاز مقاوم هستند و می‌توانند به صورت دائمی و بدون دخالت انسان فعالیت کنند.

بسیاری از دپ‌اپ‌ها متن‌باز (open-source) هستند و دارندگان توکن‌های بومی پروژه می‌توانند از طریق رأی‌گیری دموکراتیک در توسعه و به‌روزرسانی‌های آینده مشارکت داشته باشند. این ساختار، امکان شکل‌گیری اکوسیستم‌های مشارکتی و شفاف در حوزه وب ۳ (Web3) را فراهم می‌آورد.

در ادامه، به بررسی نمونه‌هایی از دپ‌اپ‌ها و همچنین مزایا و چالش‌های احتمالی این فناوری در فضای رمزارز و بازارهای دیجیتال پرداخته می‌شود.

کاربردهای برنامه‌های غیرمتمرکز (dApps)

دپ‌اپ‌ها (dApps) در حوزه‌های مختلفی از جمله خدمات مالی، خدمات حقوقی، بازی‌های دیجیتال و هویت دیجیتال کاربرد دارند. هر نوع سرویس نرم‌افزاری موجود در حال حاضر می‌تواند به یک راه‌حل غیرمتمرکز منتقل شود، جایی که کد آن بر روی شبکه بلاک‌چین قرار گرفته و عموم مردم به آسانی می‌توانند آن را مشاهده و حسابرسی کنند. تمامی تراکنش‌ها و عملیات در این نوع برنامه‌ها به صورت دائمی در زنجیره بلاک‌چین ثبت می‌شوند.

در این مقاله، ابتدا نحوه عملکرد دپ‌اپ‌ها را بررسی می‌کنیم و سپس نمونه‌هایی از دپ‌اپ‌های فعال در بازار را مرور خواهیم کرد.

نحوه عملکرد برنامه‌های غیرمتمرکز (dApps)

دپ‌اپ‌ها (dApps) بر روی شبکه‌ای از نودهای توزیع‌شده در سراسر جهان مستقر و میزبانی می‌شوند که به آن‌ها بلاک‌چین (Blockchain) گفته می‌شود. این نوع برنامه‌ها با شبکه‌های متمرکزی مانند فیسبوک و واتساپ متفاوت هستند؛ زیرا هیچ نهاد مرکزی قادر به خاموش‌ کردن یا تغییر آن‌ها نیست.

در حالی که برنامه‌های سنتی عمدتاً توسط افراد یا شرکت‌ها توسعه یافته و کنترل می‌شوند و توسعه‌دهندگان می‌توانند در هر زمان تغییراتی ایجاد کنند که ممکن است به ضرر کاربران باشد، در دپ‌اپ‌ها این امکان وجود ندارد. شبکه‌های بلاک‌چین توسط هر فردی قابل راه‌اندازی هستند و تا زمانی که نودها فعال باشند، شبکه به کار خود ادامه می‌دهد. این شبکه‌ها غالباً بین‌المللی هستند و دولت‌ها نمی‌توانند به سادگی یک شرکت را مجبور به توقف فعالیت دپ‌اپ کنند، همچنین تیم‌های توسعه‌دهنده در صورت نبود تایید جامعه نمی‌توانند تغییراتی در برنامه ایجاد کنند.

اکثر دپ‌اپ‌های موجود در بازار کریپتو در شبکه اتریوم (اتریوم) میزبانی می‌شوند و اغلب با زبان برنامه‌نویسی Solidity توسعه یافته‌اند. عملیات‌های این برنامه‌ها توسط قراردادهای هوشمند (Smart Contracts) انجام می‌شود. به عنوان نمونه، یک قرارداد هوشمند می‌تواند تعیین کند که اگر خدمات هواشناسی اعلام کند در دو هفته گذشته بارانی نباریده است، به کشاورزان بیمه‌شده در برابر خشکسالی به صورت خودکار پرداخت انجام شود. در این حالت، هیچ نهاد ثالثی نظارت یا تایید پرداخت انجام نمی‌دهد و تمامی عملیات به صورت خودکار و بدون نیاز به واسطه صورت می‌گیرد.

هر تراکنش در شبکه اتریوم هزینه‌ای به نام gas fee دارد که نقش انگیزشی برای توسعه برنامه‌های کارآمد و بدون نیاز به دخالت انسانی بازی می‌کند. اکثر این برنامه‌ها به کیف‌پول‌های کریپتو متصل هستند تا کاربران بتوانند هزینه تراکنش‌های خود را تامین کنند.

انواع برنامه‌های غیرمتمرکز

در حوزه رمزارز و فناوری بلاک‌چین، انواع مختلفی از dAppها (اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز) وجود دارد که هر یک کارکردهای خاص خود را دارند. در بخش مالی، dAppهای دیفای (Decentralized Finance) امکان وام‌دهی و وام‌گیری را به صورت هم‌پای‌به‌هم و بدون نیاز به واسطه‌های مرکزی فراهم می‌کنند، به کاربران اجازه می‌دهند سود کسب کنند و دارایی‌های خود را به صورت امن مدیریت نمایند.

در حوزه بازی‌های وب۳، dAppهای گیمینگ پشتیبانی از بازی‌های مبتنی بر فناوری وب۳ را بر عهده دارند؛ این بازی‌ها غالباً امکان خرید و فروش دارایی‌های درون بازی با رمزارز را فراهم می‌کنند و جوایز مالی در فرآیند بازی ارائه می‌دهند.

در بخش زنجیره تأمین، dAppهای مربوط به این حوزه برای رصد و پیگیری حرکت کالاهای حمل‌ونقل‌شده به کار می‌روند؛ این اپلیکیشن‌ها اطلاعات مربوط به جابه‌جایی کالاها را در یک دفترکل غیرقابل تغییر روی شبکه بلاک‌چین ثبت می‌کنند تا از صحت و امنیت داده‌ها اطمینان حاصل شود.

در حوزه شبکه‌های اجتماعی، dAppهای متن‌باز امکان تعامل اجتماعی را در بسترهای مبتنی بر بلاک‌چین فراهم می‌کنند، جایی که در صورت برنامه‌نویسی، اطلاعات خصوصی کاربران هرگز به فروش یا نشت نخواهد رسید.

در حوزه بیمه، dAppها فرآیند تسویه خسارت‌ها را به صورت خودکار و شفاف انجام می‌دهند؛ این فناوری به کاهش ناعادلانه بودن ارزیابی‌های انسانی در صنعت بیمه کمک می‌کند.

همچنین، خدمات ابری و سایر سرویس‌های مبتنی بر فناوری بلاک‌چین، با بهره‌گیری از dAppها، امکان بهره‌برداری از فناوری متن‌باز و شفاف را فراهم می‌آورند.

در بخش بعدی، به بررسی برخی از مهم‌ترین dAppهای فعال در حوزه وب۳ خواهیم پرداخت.

پیشنهادهای برتر برنامه‌های غیرمتمرکز 

در سال ۲۰۲۴، بزرگ‌ترین برنامه‌های غیرمتمرکز (dApps) در حوزه رمزارز و بلاک‌چین، در زمینه‌های متنوعی فعالیت می‌کنند و نقش مهمی در توسعه اکوسیستم‌های دیجیتال ایفا می‌نمایند. این برنامه‌ها در بخش‌های مختلفی مانند دیفای، بازی‌های مبتنی بر بلاک‌چین، بازارهای NFT و خدمات مالی غیرمتمرکز، جایگاه ویژه‌ای یافته‌اند و با ارائه قابلیت‌های نوآورانه، توجه سرمایه‌گذاران و کاربران را به خود جلب کرده‌اند.

در این میان، پروژه‌هایی مانند پنکیک‌سواپ (PancakeSwap) در حوزه دیفای، بازی‌های مبتنی بر شیبا اینو (Shiba Inu) و دیگر توکن‌های محبوب، نمونه‌هایی از فعالیت‌های پررونق در بازار رمزارز هستند. این برنامه‌ها با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، امکان انجام تراکنش‌های سریع و کم‌هزینه، فراهم آوردن فرصت‌های سرمایه‌گذاری در فیوچرز و امکان معامله در بازارهای اسپات را برای کاربران فراهم کرده‌اند.

با توجه به روند رو به رشد بازار، انتظار می‌رود این برنامه‌ها در آینده نزدیک نقش بیشتری در اقتصاد دیجیتال ایفا کنند و بر توسعه زیرساخت‌های بلاک‌چین و افزایش پذیرش عمومی تأثیرگذار باشند.

نسخه‌های دوم و سوم یونی‌سواپ

پروتکل لیکوئیدیتی آن‌چین یونی‌سواپ (Uniswap) که بر بستر اتریوم (Ethereum) فعالیت می‌کند، یکی از محبوب‌ترین صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) در حوزه رمزارز است. این پلتفرم امکان مبادله مستقیم توکن‌ها را بدون نیاز به واسطه فراهم می‌سازد و نقش مهمی در تسهیل تراکنش‌های دیفای ایفا می‌کند.

در حال حاضر، نسخه‌های یونی‌سواپ V2 و V3 در رتبه‌های دوم و سوم پرکاربردترین برنامه‌های غیرمتمرکز در بلاکچین قرار دارند. تفاوت‌های این نسخه‌ها عمدتاً در افزودن ویژگی‌های جدید و بهبود کارایی نسبت به نسخه اولیه است.

کامپوند

پروژه کامپاند (Compound) به کاربران امکان می‌دهد تا در حوزه رمزارز و دیفای، اقدام به وام‌دهی، وام‌گیری و کسب بهره کنند. این پلتفرم به عنوان یک برنامه مالی غیرمتمرکز (DeFi)، خدمات مالی را بدون نیاز به نهادهای مرسوم مانند بانک‌ها و مؤسسات اعتباری ارائه می‌دهد و در نتیجه هزینه‌های معمول در این نوع خدمات را کاهش می‌دهد. بهره‌های ارائه شده در کامپاند نسبت به نرخ‌های متداول در حوزه فین‌تک و بازارهای مالی، جذاب‌تر و رقابتی‌تر است.

بازار جهانی NFT با تمرکز بر پلتفرم OpenSea

اوپن‌سی (OpenSea) بازارگاه غیرقابل‌تعویض توکن (NFT) است که امکاناتی را برای ساخت، خرید و فروش انواع اقلام دیجیتال فراهم می‌کند. در این پلتفرم، کاربران می‌توانند آثار هنری، موسیقی، دامنه‌های اینترنتی، زمین‌های مجازی و سایر دارایی‌های دیجیتال را معامله کنند. اوپن‌سی با توجه به تنوع گسترده‌اش، به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و پرکاربردترین بازارهای NFT در جهان شناخته می‌شود و نقش مهمی در توسعه بازار رمزارزهای مبتنی بر توکن‌های غیرقابل‌تعویض ایفا می‌کند.

نحوه استفاده از برنامه‌های غیرمتمرکز (dApps)

برای تعامل با DApp (اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز)، نیاز به مرورگر مخصوص DApp دارید. این نوع مرورگرها کاربران را به قراردادهای هوشمند روی بلاک‌چین متصل می‌کنند و امکان استفاده از DApps را از طریق دستگاه‌هایی مانند تلفن همراه یا کامپیوتر فراهم می‌سازند.

از جمله رایج‌ترین مرورگرهای DApp می‌توان به کیف‌پول‌های ارز دیجیتال مانند تراست والت (Trust Wallet)، متامسک (MetaMask) و کوین‌بیس والت (Coinbase Wallet) اشاره کرد. این کیف‌پول‌ها غالباً به صورت اپلیکیشن‌های موبایل یا افزونه‌های مرورگر قابل نصب هستند و کاربر می‌تواند به سادگی از آن‌ها برای اتصال به DApps بهره ببرد.

آیا برنامه‌های غیرمتمرکز واقعاً توزیع‌شده هستند؟

در حالی که مفهوم برنامه‌های غیرمتمرکز (dApps) بر اساس اصول استقلال کامل و عدم نیاز به دخالت نهادهای مرکزی استوار است، سوالاتی درباره میزان واقع‌گرایی این ادعا مطرح می‌شود. بسیاری از این برنامه‌ها، بخش جلویی (front end) خود را بر روی سرورهای متمرکز میزبانی می‌کنند که این امر تا حد زیادی قابلیت ادعای تمرکززدایی آن‌ها را زیر سوال می‌برد.

علاوه بر این، برخی پروژه‌ها خود را به عنوان برنامه‌های غیرمتمرکز معرفی می‌کنند، اما در عمل، به دلیل داشتن اکثریت توکن‌ها در اختیار تیم توسعه یا وابستگی‌های مشابه، همچنان به صورت متمرکز عمل می‌کنند. این موضوع نشان می‌دهد که تمرکززدایی کامل در بسیاری از موارد، صرفاً یک ادعا است.

در حوزه فناوری dApps، پتانسیل‌های فراوانی وجود دارد، به ویژه در زمانه‌ای که سانسور و نفوذ به داده‌ها به امری رایج تبدیل شده است. برای کاربران جدید، توصیه می‌شود قبل از استفاده، به دقت بررسی کنند که چگونه هر پروژه خاص، موضوع حاکمیت و حفظ حریم خصوصی را مدیریت می‌کند، تا میزان واقعی تمرکززدایی آن برنامه مشخص شود.

منبع: کریپتو.نیوز